Chirchiq davlat pedagogika instituti

Yer osti suvlarining geologik faoliyati

Yer sathida tog‘ jinslarining yemirilishi, ular o‘rmida yangi xil jinslar paydo bo‘lishi, relef shakllarining o‘zgarishi ka--bi ekzogen faktog‘lari qatog‘iga yana yer osti suvlarining geolo-gik faoliyatlari qam kiradi. Yer__osti_su_vl4ri avvaliga kishi bilmas geologik ishlarni bajaradi, keiinchalik bularga ahamiyat -beradigan bo‘lsak, ular xalq xo‘jaligi uchun zararli h_am xatarli geologik ishlarni qilib qo‘ygan bo‘ladi. Yer ostida hosil bo‘lgan uzundan-uzun yo‘laksimon rorlar, katta-katta g‘ovak va kovaklar, o‘ralar, tonellar, buloq yo‘llari va ularning sistemalari, shu •buloqlar bor joyda o‘pirilish va buzilish jarayonlari, avtoma-gistral va so‘qmoq yo‘llarning buzilib ketishi, qurilgan inshoot-larning. cho‘kishi va h. k. fikrimizning dalilidir, Lekin yer osti •suvlarining foydali taraflari ham ko‘p. Cho‘l, vodiy va tog‘ldi nohiyalarda, tepaliklar tagida qishloq xo‘jaligi hamda chorvachilik uchun juda zarur bo‘lgan bitmas-tuganmas suv to‘plam-lari, mineral shifobaxsh suv havzalari, zilol buloqlar misol bo‘-ladilar. Yerosti suvlari ham qazilma boyliklardir. Yerosti suv-dari yer qatlamlarining ostki qismida bekinib yotgan foydali _;qazilma boyliklarning darakchilari sifatida ham xizmat qila-di, Ayrim buloqlar yer yuziga o‘zi bilan birga uran, mis, oltin- g gugurt va boshqa elementlar konsentratlarini tayyor holida olib-*-•chiqadi, bu esa o‘z navbatida — «geologik qidiruv vositalar (kri-teriylar)» sifatida geologlar tomonidan foydalaniladn. Yeros-ti suvlarining inson yashashi va faoliyati uchun ta’riflab bo‘l-mas darajada foydali taraflari ham bor — butun qishloq yoki shahar aholisini suv bilan ta’minlashda asosiy manba hisob-lanadi. Yerosti suvlarinyng xususiyatlarini, ularning haraka-tini, hosil bo‘lish qonuniyatlarini o‘rganadigan geologiya fani-iing tarmoriga—gidrogeologiya deb ataladi. Akademik V. I. Ver-«adskiy hisobiga qaraganda yerosti suvlarining hajmi tax-.minan 0,5 mlrd. km³ yoki 5-10¹⁷ tonnani tashkil etadi, bu faqat Atlantik okeanidagi suvning miqdoriga teng keladigan suv miq-doridir.