Chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar

CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI TABIIY FANLAR
FAKULTETI «Biologiya» YO’NALISHI
21/3 GURUH TALABASI AHADOVA NILUFARNING «HUJAYRA VA RIVOJLANISH BIOLOGIYASI » FANIDAN
MUSTAQIL ISH UCHUN TAYYORLAGAN MA’RUZA MATNI

Mavzu: Hujayra organoidlari
Reja:
1.Organoid o’zi nima?
2.Organoidlarning tuzilishiga kõra turlari umumiy va xususiy organiodlar .
3.Endoplazmatik tõr, golji majmuasi lizosoma tuzilishi va funksiyasi haqida tushuncha
4.Mitoxondriya va plastidaning tuzilishi va vazifasidagi õxshashliklar hamda õziga xos xususiyatlari
Hujayra Organoidlari
Organoidlar (yunoncha organon – a’zo, eidos –o‘xshagan so‘zlaridan olingan) hujayraning ma’lum tuzilishga ega va har qaysisi o‘ziga xos funksiyani bajarishga moslashgan doimiy
tarkibiy qismidir. Murakkab tuzilgan organizmlarning har xil a’zolari – organlari bo‘lgani kabi hujayralar ham o‘z a’zolariga – organoidlariga ega. Organoidlar moddalarning tashilishi, energiya hamda moddalarning aylanishi, bo‘linish, harakatlanish va shunga o‘xshash hujayraning ko‘pgina boshqa funksiyalarining amalga oshishini ta’minlaydi. Qanday hujayralarda uchrashiga qarab organoidlar umumiy va xususiy, o‘ziga xos organoidlarga bo‘linadi. Umumiy organoidlarga mitoxondriya, Golji apparati, endoplazmatik to‘r, lizosomalar, ribosomalar kiradi. O‘simlik hujayralarida bulardan tashqari plastidalar ham uchraydi. Hayvon hujayralari uchun sentriolalar ham umumiy organoidlarga kiradi.
Umumiy organoidlar deyarli hamma hujayralarda uchraganligi
uchun ham shunday nom berilgan .
Xususiy organoidlar esa faqat ayrim, xususiy funksiyalarni
bajarishga moslashgan hujayralardagina uchraydi. Ularga misol
qilib kiprikchalar (infuzoriyalar, nafas yo‘llari hujayralarida) xivchinlar (spermatozoidda, evglenada), tonofibrillalar (epiteliy
hujayralarida), neyrofibrillalar (nerv hujayralarida) va boshqa
xususiy organoidlarni keltirish mumkin.
Organoidlar o‘z tuzilishiga ko‘ra bir membranali (endoplazmatik to‘r, Golji apparati, lizosoma), ikki membranali (mitoxondriya, plastida) va membranasiz (ribosomalar, sentriolalar) organoidlarga ajraladi.