Chiqarish markazi

 
 
 
Qandlavlagi  ildizmevasining  qandlilik  darajasini  refraktometr  usulida 
aniklashda  havo  haroratiga  boglik  tuzatishni  hisobga  olish  kerak.  Tuzatishlar 
jadvali  «OG-101»,  «OG-106»  rusumli  refraktometrlarni  ishlatish  bo„yicha 
qo„llanmada keltirilgan. 
 
V.O‘simlikning qurigan, zararlangan va uzulgan barglarni hisoblash 
 
Ma‟lumki,  qand  lavlagi  ildizmevasining  o„sish,  rivojlanishi  va  qandlilik 
darajasiga barglar faoliyatining ta‟siri katta. Darhakikat, barg qand lavlagi hayotida 
muhim  rol  o„ynaydi.  Shu  bois  qand  lavlagining  har  bir  rivojlanish  davrida  kator 
oralarni  mehanizmlar  bilan  kayta  ishdash  va  boshka  tashki  ta‟sirlar  tufayli  nobud 
bo„lgan barglar sonini hisobga olib borish zarur. 
 
Qand  lavlagida  nobud  bo„lgan  barglar  sonini  aniqlash  bir  takrorlanishning 
barcha  variantlarida  o„tkaziladi.  Buning  uchun  diagonal  bo„yicha  har  3  qatordan 
bittasida 2 tadan o„simlik belgilanadi. Tahlil uchun 20 ta o„simlik olinishi kerak. 
Tahlil qator oralarini ishlashdan (rekultivatsiya) oldin va keyin o„tkaziladi.  
 
Olingan natijalarni qayd etish uchun quyidagi jadval tuziladi.  
 
 
 
26.3-jadval 
Qand lavlagining zararlangan va uzilgan barglari sonini hisobga olish uchun 
namunaviy shakl 
Hisobl
anga
n kun
 
Ta
kr
or
lashla
r 
Va
ria
ntl
ar t
artib 
ra
qa
mi
 
O„
sim
li
kni t
artib 
ra
qa
mi
 
Barglar soni 
Qator 
oralarini 
ishlashga 
qadar 
Ishlangandan so„ng 
Zararlanmagan 
Zararlangan 
Uzilgan 
dona 
% 
dona 
% 

---

169 
 
 
VI. Hosilni yig„ish va hisoblash 
 
Qand  lavlagining  ildiz  meva  hosildorligini  aniqlash  amal-o„suv  davri 
davomida variantlarda diagonal bo„yicha belgilangan nuqtalarda amalga oshiriladi. 
Hosildorlikni imkon qadar tajribaning barcha takrorlanishlarida aniqlangan ma‟qul, 
bu esa yanada aniq ma‟lumotlar olishga yordam beradi.  
 
Buning  uchun  belgilangan  nuqtalardagi  ildizmevalar  kavlab  olinadi.  Ular 
barglardan,  tuproq  qoldiqlaridan  tozalanib,  laboratoriya  tarozilarida  har  bir  nuqta 
bo„yicha alohida-alohida tortiladi.  
 
Ushbu  ish  amalga  oshirilgandan  keyin  nuqtalar  bo„yicha  olingan 
ma‟lumotlar o„zaro qo„shilib, umumlashtiriladi va o„rtachasi chiqariladi: 
I=(α
1
+α
2
+α
3
)/3 
Olingan ma‟lumotlarni ushbu formulaga qo„yib, yetishtirilgan hosilni hisoblaymiz:  
U
h
=I*10000/Q
u
*Q
q
 
Bunda: U
h 
– umumiy hosildorlik, s; 
Q
u
 – qator uzunligi (belgilangan nuqta), n/m; 
Q
q
 – qator orasi kengligi, sm; 
I – ildizmevalar oralig„i, 
kg.
 
Masalan:   a
1 
= 68,9 kg; 
a
2 
= 63,4 kg; 
a
3
 = 65,0 kg. 
I = 68,9 +63,4 +65,0/3 = 197,3/3 = 65,7 kg 
Y
h
 = 65,7*10000/16,6*0,6 = 657000/9,96 = 65963,8 kg 
yoki 659,6 sentner. 
Qand  lavlagining  barg  hosilini  aniqlash  ham  shu  usul  bilan  amalga 
oshiriladi.  
Qand  lavlagi  hosildorligi  bo„yicha  olingan  natijalarni  qayd  etish  uchun 
quyidagi jadval tuziladi:  
26.4-jadval 
Qand lavlagining hosildorlik ko„rsatkichlarini qayd etish uchun namunaviy shakl 
Tajriba 
variantlari 
Takrorlanishlar bo„yicha 
ildizmevalar soni, dona 
Takrorlanishlar bo„yicha 
ildizmeva og„irligi, g 
Takrorlanishlar bo„yicha 
ildizmevaning shakarlilik 
darajasi, % 
I 
II 
III 
IV 
o„r. 
I 
II 
III 
IV 
o„r. 
I 
II 
III 
IV 
o„r. 
 
 

---

170 
 
ILOVA 
DALA TAJRIBASI UCHUN HISOB-KITOB DAFTARI 
1.  Asosiy (tajriba) ziroat (nav, reproduksiya). 
2.  Tajriba o„tkazish manzili. 
a) dala joylashgan joy (dala raqami, fermer ho„jaligi va b.q.); 
b) daladagi almashlab ekish (tizimi, ekinlar navbatlanishi); 
v) dalaning o„t bosganligi 
g)  so„nggi  3  yildagi  ma‟lumotlar  (ekilgan  ziroatlar,  berilgan  o„g„itlar, 
ularning me‟yorlari, ziroat hosili, s/ga). 
3.  Ma‟muriy tuman. 
4.  Viloyat 
5.  Respublika 
6.  Tajriba ilmiy rahbari. 
7.  Tajriba ijrochisi. 
Eslatma: Dala tajribasi uchun hisob-kitob daftarida har bir tajriba bo„yicha u 
qo„yilgan to hosil yig„ilgunicha bo„lgan davrdagi barcha ma‟lumotlar beriladi. Ular 
siyoh (sharikli ruchka) bilan aniq qayd etiladi. Daftar laboratoriyada saqlanadi.  
Dalada  olib  borilgan  ishlar  bayoni  dastlab  dala  kundaligiga  yoziladi.  Hafta 
so„nggida  ularning  barchasi  hisob-kitob  daftariga  ko„chirilishi  shart.  Yil  ohirida 
tajriba ijrochisi tomonidan imzolanib, arhivga topshiriladi.  
8.  Tajribani o„tkazish va u haqdagi ma‟lumotlar. 
9.  Tuproq yuzasi, relefi. Qiyalik ekspozitsiyasi.  
10.  Mikrorelef. 
11.  Dala tuprog„i (tipi, mehanik tarkibi). 
12. Agrokimyoviy tavsifi. 
Namuna olingan joy va 
uning tavsifi 
Gumus, 
% 
Azot, 
% 
P
2
O
5
 
P
2
O
5
 ugleammoniy eritmada 
1 kg tuproqda mg 
% 
 
13. Tajriba dalasi tarihi
 
(plan). 
Tarhda takrorlanishlar, variantlarning joylashishi, o„lchamlari atrofidagi sug„orish, 
kollektor-zovur  tizimlari,  yo„llar  va  boshqalar  ko„rsatiladi.  Alohida  tuproqlar  tipi 
tushirilgan  tizim,  dala  atrofidagi  ziroatlarning  joylashishi  chizilsa,  maqsadga 
muvofiq bo„ladi.  
Eslatma: 

---

171 
 
Tarihda  tajribadan  chiqarilgan  joylar,  oldingi  yillari  ekilgan  ekinlar  shtrih 
bilan  ko„rsatiladi.  Bir  tarihga  sig„masa,  ularni  alohida  chizish  zarur.  Tarihda 
reperlar (bog„lovchi qoziqlar) ko„rsatilishi kerak.  
14. Tajriba tizimi (variantlar va ularning tartib raqamlari). 
Eslatma:  tajribaning  batafsil  tizimi  va  har  bir  variantning  tavsifi,  hususan 
variantlar  o„lchami  va  maydoni  (umumiy  va  hisobli),  takrorlanishlar  soni  va 
boshqa qo„shimcha ma‟lumotlar beriladi. 
15.  Dala ishlari kundaligi 
Sana 
Variant 
raqami 
Dala ishlari (qurollar, 
moslamalar nomi, chuqurligi, 
sarf va h.k.lar) 
Ishlar 
sifati 
Mehnat sarfi 
odam-
soat 
traktor-soat 
ot-soat 
 
Eslatma:  kundalikka  sanama-sana  barcha  tayyorgarlik  va  ishlari,  o„g„itlar 
sifati, ekish chuqurligi, barcha ishlar sifati yozib boriladi; laboratoriyalar tahlillari 
ma‟lumotlari, turli kuzatuvlar va hisob-kitoblar qayd etiladi. 
16.  Hosilni hisobga olish. 
Takrorlanishlar 
Variantlar 
(raqam, 
qisqacha nomi) 
Variant bo„yicha hosil, kg 
s/ga hisoblash 
hisobli maydon 
terim sanasi va 
raqami 
terim sanasi va 
raqami 
 
17.  Tajriba bo„yicha qo„shimcha ma‟lumotlar va kuzatuvlar. 
Eslatma:  bunda  ob-havodagi  turli  o„zgarishlar,  tabiiy  ofatlar  va  boshqa 
hodisalar ko„rsatiladi; ularning ziroatlar o„sishi, rivojlanishi va hosiliga ta‟siri qayd 
etiladi. 
18.  Feneologik kuzatuvlar tartibi. 
Yil____________tajriba  
 
Variant                                               takrorlanish 
19. Zahob sathini kuzatish. 
Kuzatuv qudug„i____________________ 
Quvur 
tepasi 
bo„yicha 
mutloq 
(absolyut) 
belgi 
(yer 
yuzasidan)____________________ 
Quvur balandligi__________________ 
O„simlik 
raqami 
Bosh poya uzunligi 
CHinbarg 
soni, 
Birinchi 
hosil shohi 
paydo 
bo„lgan 
bo„g„in 
Hosil shohlari soni, 
dona 
Hosil tugishi, 
dona 
1.VI  1.VI  1.VIII 
1.VI  1.VIII  1.IH  ko„sak  ochilgani 

---

172 
 
Kuzatuv sanasi 
Zahob sathi, yer 
yuzasidan, sm 
Zahob sathi-mutloq 
(absolyut) belgi bo„yicha 
Eslatma 
 
20. Tajriba british sharoiti bo„yicha hulosa. 
Eslatma:  tajriba  aprobatsiyalari,  komissiya  ko„rsatgan  kamchiliklar,  ilmiy 
rahbar  ko„rsatmalari  beriladi.  Barcha  nuqsonlar  shahslar  ilmiy  darajasi,  bajargan 
vazifasi, familiyasi, ismi ko„rsatilgan holda qayd etiladi. 
 
 

---

173