Chet tilini o‘qitishda axborot kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyati va o‘rni tillar kafedrasi – 2021

CHET TILINI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATSION 
TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI VA O‘RNI
 
Tillar kafedrasi – 2021 
||152||
 
 
Лирик турни ўқитишда унинг ўзига хос босқичлари бор, улар 
қуйидагилар: а) шеър матни билан таништириш (бунда ўқитувчининг ўзи ёки 
ўқувчилардан бири шеърни ифодали ўқиб эшиттиради); б) шеърда 
ифодаланаётган фикр аниқланади (яъни шоир нима деяпти); с) шеърдаги 
аниқланган фикр, иштирок этаётган образлардан келиб чиқиб мавзуси 
белгиланади; в) аниқланган фикрни беришдаги шоирнинг маҳорати таҳлил 
қилинади. Мисол тариқасида синфлар кесимида бир-иккитадан шеърни олиш 
мумкин: 5-синфдан Миртемирнинг “Балиқ ови”, 6-синфдан Ҳамид 
Олимжоннинг “Ўзбекистон”, 7-синфдан Ҳамзанинг “Дардига дармон истамас”, 
8-синфдан Навоийнинг “Келмади” ғазали, 9-синфдан Абдулла Орипов 
шеърларидан бирини олиш мумкин.
2. Мумтоз лирик асарларни жанр хусусиятига кўра ўрганиш
Мумтоз лирикани ўқитишнинг ўзига хос жиҳатлари бор. ХХ асргача 
бўлган ўзбек адабиётида шеърият асосий, етакчи адабий тур бўлганлиги 
туфайли адабий таълимда ҳам ўрганиладиган мумтоз намуналарнинг катта 
қисмини лирик асарлар ташкил этади.
Ғазал
қадимдан аждодларимиз ўқиган мактаб, мадрасаларда мунтазам 
ўқитилиб келинган. Айниқса, кейинги икки асрда Навоий, Сўфи Оллоёр, 
Машраб ва Ҳувайдо ижоди мактаб, мадраса дастури, ўқув режаларидан 
мустаҳкам жой олган.
Жорий дастурга кўра ғазал 6-синфдан ўқитилади. Мустақилликнинг 
дастлабки йиллари қабул қилинган дастурга кўра ҳам ғазаллар 6-синф 
дарслигидан жой олган эди. Аваз Ўтар “Тил” ғазали ифоданинг унча мураккаб 
эмаслиги, бугунги адабий тилга яқинлиги, ўзлашган сўзларнинг камлиги, 
дидактик мазмунига кўра ўспиринларнинг ёш хусусиятларига, билим ва 
кўникмалари даражасига мослиги билан адабиёт муаллимларини қониқтирган 
эди. Шунинг учун охирги дастурга Аваз Ўтар шеърлари сирасида 
ғазалларининг берилганлиги мақсадга мувофиқ бўлган дейиш мумкин.
6-синфда ғазал ҳақида назарий маълумот берилмайди. Лекин уларни 
ўқиш, таҳлиллаш давомида ўқувчилар жанрнинг тузилиши (байтлардан 
иборатлиги), қофияланиш тартиби билан танишадилар, ифодали ўқиш асносида 
унга хос бўлган мусиқийликни туядилар. Энг асосийси, ғазални мисрама-мисра, 
байтма-байт таҳлил қилиш, маъносини, бадииятини шарҳлаш кўникмаларини 
шакллантириш бўйича дастлабки қадамлар ташланади. Бу синфда тушунилиши 
қийин сўзлар, мураккаб синтактик қурилмалар изоҳи берилиши ўзига хос 
бўлади. Яъни ўқувчига осонлаштириш мақсадида лексик бирликлар билан 

---