Ч а с т ь I i I главный редактор

209
“Young Scientist” . # 28 (370) . July 2021
Young Scientist Kazakhstan
М ОЛ ОД О Й У Ч Е Н Ы Й
Қ
А З А
Қ
С ТА Н
Қазақ мифтік кейіпкерлері күні
Курманаева Алтыншаш Жанарбековна, студенті;
Бейілхан Ербол Бимұратұлы, филология ғылымдарының магистрі;
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті (Көкшетау қаласы, Қазақстан)
Ма
қ
алада 
қ
аза
қ
 мифтік кейіпкерлеріні
ң
 әлеуметтік сипаты ашыл
ғ
ан. Сонымен 
қ
атар, аталмыш кейіпкерлерді
ң
 
экзистенциялы
қ
 ма
қ
саты жайында т
ү
рлі аналогиялы
қ
 т
ұ
жырымдар жасалып, оларды
ң
 
қ
азіргі 
қ
о
ғ
амда алар р
ө
лі мен 
ма
ң
ызы жан‑жа
қ
ты тал
қ
ыланды.
Кілтті с
ө
здер:
 миф, прогресс, утопия, экзистенция, ренессанс.
День казахских мифических героев
Курманаева Алтыншаш Жанарбековна, студент;
Бейилхан Ербол Бимуратулу, магистр филологических наук
Кокшетауский государственный университет имени Ш. Уалиханова (Казахстан)
В статье раскрывается социальный характер казахских мифических персонажей. Кроме того, были сделаны различ‑
ные аналогии с экзистенциальным предназначением этих персонажей, подробно обсуждалась их роль и значение в совре‑
менном обществе.
Ключевые слова:
 миф, прогресс, утопия, экзистенция, ренессанс.
М
иф — 
ғ
ылыми т
ү
сінікті
ң
утопиялы
қ
к
ө
рінісі. Ми-
фология — а
қ
и
қ
ат пен а
ң
ызды
ң
то
ғ
ыс
қ
ан жері. Реа-
лизм мен утопияны бір-бірінен ажырата алмай, кәнәптай 
а
қ
санасын тотемдік т
ү
сінікпен 
қ
аруландыр
ғ
ан заманда 
миф д
ү
ниеге келген болатын. Миф — болмысты 
қ
иялмен 
к
ө
руге м
ү
мкіндік беретін халы
қ
ауыз әдебиетіні
ң
ерекше 
жанры. Зайырын айт
қ
анда, тамыры тере
ң
нен, тарихы ежел-
ден басталатын жанрлар ішінде миф — айры
қ
ша р
ө
лге 
ие. Миф — әркез з
ү
рриятын заман а
ғ
ымына сай баптап, 
фольклорды прогресске итермелейтін әдебиетті
ң
асыл тегі. 
Ә
сілінде, мордарлы
қ
(
қ
ар
ғ
ыс ат
қ
ан) белгіден алша
қ
, 
қ
иял 
мен шы
ң
ды
қ
майданында мәрт бол
ғ
ан мифті
ң
қ
аны трайба-
лизмдік идеалогиядан 
һ
әм регресстік танымнан таза болса 
керек. 
Ө
йткені, 
қ
аза
қ
әдебиетінде онтологияны
ң
алтын па-
рагдигмасын жасап, 
қ
иялмен 
ө
рнектеген латиф (әсем) миф-
тер жеткілікті. Оларды
ң
қ
атарына: «
Ү
ркер», «Жеті
қ
ара
қ
шы», 
«Шолпан», «Есек
қ
ыр
ғ
ан», «Ай мен К
ү
н», «
Ұ
май-ана» сынды 
космологиялы
қ
, архаикалы
қ
және антропогонды
қ
мифтерді 
жат
қ
ызу
ғ
а болады.
«Фэнтези жанрының қазақ фольклорындағы байырғы 
көріністері» атты ғылыми мақаламызда: фольклортану 
ғылыми өз ғылыми айналымына енгенге дейін түрлі тарихи 
кезеңдерді бастан өткергенін айтқан едік. Бұл кезеңдер 
ежелгі дәуір әдебиетінде танылу арқылы қазіргі фольклор-
тану ғылымының жаңа қырынан ашылуына негіз болғаны 
рас. Бұған фолькортанушы ғалымдарымыздың ерен еңбек-
тері айқын дәлел болмақ. Ғұламалардың ғұмырлы еңбек-
терін парақтап өтуге рұқсат етсеңіздер: Немат Келімбетов-
тың «Ежелгі дәуір әдебиеті», Мәлік Ғабдулиннің «Қазақ 
халқының ауыз әдебиеті», Әуелбек Қоңыратбаевтің «Қазақ 
фольклорының тарихы», Риза Әлмұханованың «Қазақ 
фольклорындағы антикалық сарындар», Шәкір Ыбраевтің 
«Қазақтың мифтік әңгімелері» және т. б [1].
Қазақ мифологиясының зерттелім тарихы тек бұны-
мен шектелмейді.
Қазақ мифологиясын зерттеумен: Ш. Уәлиханов, 
Ә. Қоңыратбаев, С. Қондыбай, С. Қасқабасов, Ш. Ыбраев, 
Р. Әлмұқанова және т. б бірқатар ғалымдар айналысты. 
Әр фольклортанушы-ғалым мифке сипаттама беріп қана 
қоймай, мифтік кейіпкерлердің диахрондық образын ашуға 
тырысқан болатын. Мәселен, Еуропа мен Азияның жәдігері, 
ұлы кемеңгер тұлға — Ш. Уәлиханов өзінің ғылыми мақала-
ларының бірінде қазақтың шамандық қалдығына сілтеме 
жасай отырып, жағымсыз кейіпкерлердің мотив-суретте-
месіне айқын дәлелдер келтірді. Ғұлама ғалым қазақ мифо-
логиясында мыстанның бірнеше түрі болатындығын ес-

---