|
211
“Young Scientist” . # 28 (370) . July 2021
Young Scientist Kazakhstan
Ойыншықтардың балалар әдебиетінде алар рөлі мен маңызы
Курманаева Алтыншаш Жанарбековна, студент;
Бейілхан Ербол Бимұратұлы, филология ғылымдарының магистрі;
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті (Көкшетау қаласы, Қазақстан)
Ма
қ
алада ойыншы
қ
тарды
ң
балалар әдебиетіндегі алар р
ө
лі мен ма
ң
ызы катаристік идеялар негізінде
қ
арастырылды.
Балалар әдебиетін дамытуды
ң
эврикалы
қ
жолы
ұ
сынылды. Балалар әдебиеті мен ойыншы
қ
тарды
ң
әлеуметтік
қ
о
ғ
амда
прогрессивті
қ
ызмет ат
қ
аратынды
ғ
ы жеке аналогиялы
қ
т
ұ
жырымдар ар
қ
ылы дәлелденді.
Кілт с
ө
здер:
ойыншы
қ
, конвенция, фольклор, миф, экзистенция.
Роль и значение игрушек в детской литературе
Курманаева Алтыншаш Жанарбековна, студент;
Бейлхан Ербол Бимуратович, магистр
Кокшетауский университет имени Ш. Уалиханова (Казахстан)
В статье рассматривается роль и значение игрушек в детской литературе на основе идей катарсиса. Предложен эв‑
ристический способ развития детской литературы. Прогрессивная роль детской литературы и игрушек в обществе до‑
казана отдельными аналогиями.
Ключевые слова:
игрушка, конвенция, фольклор, миф, экзистенция.
О
йыншы
қ
— бала д
ү
ниетанымыны
ң
субстанциясы.
Бала ойыншы
қ
ойнау ар
қ
ылы д
ү
ниені кәміл (толы
қ
)
таниды. Ол
қ
орша
ғ
ан орта туралы ал
ғ
аш
қ
ы гноесеология-
лы
қ
т
ү
сініктерді де ойыншы
қ
берген тәлімні
ң
ар
қ
асында
қ
алыптастырады. Зайырын айт
қ
анда, ойыншы
қ
бала экзи-
стенциясында (
ө
мірінде) аса ма
ң
ызды р
ө
л ат
қ
арады. Ойын-
шы
қ
сыз балалы
қ
ша
қ
ты елестету м
ү
мкін емес.
Ө
ткен
ғ
асыр
мен жа
ң
а заман то
ғ
ысында да ойыншы
қ
ойнама
ғ
ан бала
жо
қ
шы
ғ
ар. К
ө
ркем әдебиетті
ң
фара
ғ
атында да (ке
ң
істік)
ойыншы
қ
тар жайында жиі ә
ң
гіме
ө
рбіп жатады. Мәсе-
лен, Сапар
ғ
али Бегалинні
ң
«Бала Шо
қ
ан» туындысында
ғ
ы:
«Мысы
қ
Шо
қ
ан
ғ
а б
ұ
рын
ғ
ы
ү
йірлігіне сеніп, ойыншы
қ
та-
рын тегіс к
ө
рсетті» [1,179 б] деген с
ө
йлем бізді
ң
с
ө
зімізді
ң
ж
ү
йелі дәлелі болары ха
қ
.
Ойыншық — мәдениет пен өркениеттің құтты қонағы.
Ол — мәдениет тасушы һәм өркениетті қалаушы сардар-
бег. Шындап келгенде, ойыншық әрқашан бала ғайышы-
ның (өмірінің) саттары (қорғаушы) болмақ. Назыры, бала
ойыншыққа өзгеден арттық сенім артады. Ойыншық бала
үшін пірдаршы (қамқоршы) іспеттес денотаттық дүние
өкілі. Ғаусал жүрек бала ойыншықты әркез өмірінің сәні
мен мәні деп біледі. Ойыншық оны тілсіз түсінетін секілді.
Әсілінде, ойыншық пен бала ежелден айырылмас достар
болса керек. Өйткені тарихтың көмбесіне назар салсақ,
ойыншық пен адам баласының арасындағы зұлфұқардай
мықты достықты көреміз. Олай болса, ойыншық бүткіл
адамзат алдында зор мәртебеге ие. Бірақ әдебиет сахна-
сында оның рөлі қандай? Қосалқы ма? Жоқ, әлде, негізгі
ме? Бұл күрмеуі көп, күрделі сауалдың жауабын төменде
біле жатарсыздар.
Балалар әдебиеті — ұлт тағдыры. Ұлттық код пен ділді
сақтауды бар жан тәнімен қаласақ, әдебиет майданының тар
жолында тайғақ кешу керекпіз. Алайда біз мынаны ескер-
геніміз жөн: ұлы әдебиет соғысы жер бетіндегі қанды қасап-
тардан өзгеше һәм ерекше. Әдеби қақтығыс жан үшін арпа-
лыспен бірдей нәрсе. Түптеп келгенде, әдебиет пен рух егіз
ұғым. Рухтың тірегі — әдебиет. Ал әдебиеттің арқасүйері —
рух. Мұғайындап айтсақ, әдеби майданда сахих (әділ)
жеңіске жету — рухқа байланысты. Рух пен сана біріккенде
тарих өмірдің жаңа парағын аша бастайды. Яғни, латиф
(ғажап) өмірді өткеру тікелей өзімізге келіп тіреледі. Міне,
осыны негізге ала отыра, біз «әдеби бақты» гүлдендірудің
жаңа жолын ойластыра бастадық. «Сіздерге өтірік, бізге
шын» дегендей, ойыншықтардың жаһандық үдерістергі ка-
локагатиялық рөлін зерттей бастадық. Сонда ұққанымыз:
ойыншық пен әдебиет бір мақсатқа ұмтылғанда өркениет
өзінің кемер (әсем) кірпішін қалайды. Бұл не деген сөз?
Балалар әдебиетіндегі мифтік образдардың ойыншығын
жасау қажетпіз дегенді білдіреді. Фольклорлық шығар-
малардағы кейіпкерлердің ойыншығы жасалса, өркени-
етіміздің зияпаты қанбақ (жаны жай табу). Мәселен, «Ер
Төстік» ертегісіндегі Төстіктің жан достары Желаяқтың,
Саққұлақтың, Таусоғардың ойыншығын ойнаған бала ха-
лық ауыз әдебиетін жетік меңгеріп алары сөзсіз. Я болмаса,
фольклорлық кейіпкерлердің ойыншығы өндірілсе бұ ба-
лалардың мерейін асырып, кітап оқуға деген құлшылығын
арттырмай ма? Ендеше, неге қазақ мифтік кейіпкерлерінің
ойыншығын өндірмеске? Қазірден ойыншық фабрикала-
рын ашып, қазақ балалар әдебиетінің ойыншығын жаса-
масқа? «Менің атым Қожа» кітабындағы Қожа кейіпкердің
ойыншығын жасап, балалардың әдебиетке ықыласын оят-
пасқа? Біздің бұ жаңғырық дауысымыз көк аспанды құла-
татындай шыққанымен де сіздерді тағы бір тың жобалар-
мен таныстырып шығуға рұқсат етіңіздер:
Do'stlaringiz bilan baham: |
