Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

7.2. 
Жаҳоннинг турли таълим тизимларида бакалаврлар 
ва магистрлар тайёрлаш тажрибаси.
Давлат томонидан таълим хизматлари тизимини бозор 
иқтисодиёти 
талаблари 
асосида 
ривожлантириш 
бўйича 
иқтисодчи олимлар ва давлатлар томонидан катта эътибор 
берилмоқда. Аммо айтиш мумкинки хозирги бозор муносабатлари 
шароитида олий таълим хизматлари тизими олий таълим 
хизматлари 
ва 
меҳнат 
бозорлари 
талабларига 
молиявий 
самарадорлик жиҳатдан унинг таълим хизматлари тизимини 
сифати жиҳатдан ва ундан фойдаланиш олий таълим олишга
122

---

интилувчиларни талабларини қондирадиган даражада бўлиши 
керак.
Бунинг учун:
• миллий таълим тизимини ривожлантириш стратегиясини 
ишлаб чиқиш иқтисодий минтақалардан келиб чиққан ҳолда 
амалга ошириш зарур;
• бозор иқтисодиёти муносабатлари шароитида жаҳон 
хўжалиги бозори талаблари асосида уни ўз навбатида тартибга 
солиб туриш;
• олий таълим тизимини илмий-тадқиқот ишлари билан 
боғлиқликда олиб боришни ташкил этишни доимий равишда 
ташкилий-иқтисодий ва таълим жараёнларини ташкил этиш 
доимий равишда олий таълим тизимини ташкил этувчи 
такомиллашиб боришини таъминловчи муассасалар томонидан 
амалга оширилиши зарур.
Япония олий таълим тизимига университетлар, кичик ва 
техника коллежлари, махсус тайёрлов мактаблари киради. Япония 
олий ўкув юртларида ўқиш америкача андозага мувофиқ ташкил 
этилган бўлиб, юздан ортиқ йўналишлар ва ихтисосликлар бўйича 
олиб борилади. Бунда мухдндислик йўналиши 35 таълим 
дастуридан, гуманитар йўналиш - 38 дастур (йўналиш)дан иборат. 
Таълим олувчиларнинг 90% ни хотин-қизлар ташкил этадиган 2 
ёки 3 йиллик кичик коллежларнинг дастурлари гуманитар ва 
ижтимоий-иқтисодий фанлар, саньат, тиббиёт, педагогика ва 
рўзғоршуносликдан 
таълим 
беришга 
қаратилган. 
Техника 
коллежлари муҳандислик-техника соҳасига мансуб 30 дан ортиқ 
дастурларни ўз ичига олади. Уларнинг орасида информатика ва 
электроника, саноат дизайни ва муҳандислик графикаси бўйича 
дастурлар етакчилик қилади.
Университетларда 4 йиллик дастур бўйича, тиббий ихтисос- 
ликлар учун эса - 6 йиллик дастур бўйича мутахассислар 
тайёрлаш амалга оширилади. Ўқишни муваффақиятли тамомла- 
ганларга биринчи университет даражаси берилади. У АҚШда 
бериладиган 
бакалавр 
даражасининг 
аналоги ҳисобланади. 
Университетларда магистрлар ёки фан докторлари тайёрлашга
123

---

қаратилган дастурлар 
мавжуд. 
Уларга университетларнинг 
бакалавр даражасига эга бўлган битирувчилари қабул қилинади. 
Уқипгаинг меъёрий муддати — тегишли равишда 2 йил ва 5 йил.
Таълим муаммолари мажмуи орасида таълимнинг сифати 
Японияда биринчи даражали аҳамият касб этади. 
Аммо 
мамлакатда ўқув юртларини давлат томонидан аккредитация 
қилиш тизими йўкдиги, уларни таъсис этиш (лицензиялаш) 
тизимигина 
мавжудлиги 
туфайли, 
таълимнинг 
сифатига 
эришишда асосий урғу юқори малакали ўқитувчилар таркибини 
шакллантириш, турли тицдаги ўкув юртлари учун мониторинг ва 
ўз-ўзига баҳо бериш тизимини амалга жорий этишга берилади.
Марказлаштирилган ҳолда олий ўқув юртларини бошқаришни 
амалга оширилишининг сабаби олий таълимни ҳар бир мамлакат 
миллий иқтисодиётини рақобатбардошлигини жаҳон бозорида 
таъминлашдан иборат. Шу билан бирга олий таълим тизимини 
бозор муносабатлари шароитида марказдан бошқариш зарурлиги 
шундан иборатки уларда асосан олий таълим давлат бюджети 
ҳисобидан молиялаштирилганлиги сабабли бу маблағлардан 
фойдаланишни назорат қилишни зарурлигидир. Олий таълимни 
марказлаштирилган ҳолда бошқаруви хорижий мамлакатларнинг 
умуммиллий сиёсатларидан келиб чиққан ҳолда олий ўқув 
юртларининг стратегиялар ишлаб чиқилади ва зарур бўлган 
йўналишлар бўйича кадрларни тайёрлаш зарурлигвдан келиб 
чиққан ҳолда уларни кўшимча равишда молиялаштирилади. 
Минтақавий бошқарув ташкилотлари олий таълим тизимини 
ривожлантириш режаларини игу минтақа ривожланиш режаларига 
кўшадилар. 
Ҳар 
бир 
мамлакат 
олий 
таълим 
тизимини 
ривожлантириш сиёсати шу мамлакат сиёсатига боғлиқ.