Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

8.5. 
Таълим менежментвда реклама психологик имконият- 
ларининг таҳлили.
Реклама (лотинча - қичқирмоқ) бу бирор корхона, маҳсулот, 
хизмат тури, ижтимоий фаолиятнинг бирор турини оммалаш- 
тириш мақсадида қилинган ишдир. Шу мақсадда реклама ўша 
корхона ёки ижтимоий фаолиятининг бирор-бир маҳсулотига ёки 
хизмат турига кенг жамоатчиликниинг эътиборини жалб этади. 
Яхши ташкил этилган реклама бозор талабини олдиндан кўра 
билиш ва бозор шароитидан харвдорлар оқимини бошқара олиш
138

---

имконини беради. Рекламанинг асосий вазифаси - махсус 
ахборотлардан фойдаланиб маҳсулот, хизмат турлари ва уларнинг 
харид қилиш жойи ҳақида ахборот беришдир. Лекин рекламанинг 
вазифаси фақат бу билан чегараланиб қолмайди. Унинг ўзига 
хослиги шундаки, реклама ахбаротни таргибот ва ташвиқот билан 
бирга олиб боради. Шундай қилиб, фаол реклама ахборот берувчи 
ва айни вақтда ишонтирувчи, маълум мақсадга йўналтирувчи 
бўлиши лозим. Шу турдаги реклама талабни маълум йўналишга 
солади, уни бир турдаги хизмат ва маҳсулотдан бошқасига 
кўчиради, талабларни очади ва харвдорнинг ниятларига таъсир 
қилади. Реклама ишлаб чиқарувчи, савдо ва харидор ўртасида 
тижорат ахборот алмашишига имкон беради.
Маркетинг коммуникациялари мажмуида реклама энг мух,им 
элемент ҳисобланади. Реклама - истеъмолчиларга изчип таъсир 
кўрсатиш тизими. У бозорда товарнинг ҳаракатини шакллан- 
тиради ва тартибга солади. Реклама жамият ҳаётини акс эттиради, 
унинг ижтимоий кўзгуси ҳисобланади. Реклама турлари жуда 
ранг-баранг. Бу унга вазиятга тез мослашиш ва мазкур даврда 
айниқса ўринли бўлган шакл-шамойилни касб этиш имкониятини 
беради. Рекламани тақиқлаш мумкин эмас. Шу боис ундан 
мумкин қадар самарали фойдаланишни билиш керак.
Таълим хизматлари рекламасида баъзан информативлик 
эмоционалликдан устун келади, мақбул жамоатчилик фикрини 
яратиш вазифалари эса амалда ечилмайди. Айни ҳол реклама 
далилларини тузиш билан бу ерда интеллект ва заковатни 
эмоциялардан устун қўйишга одатланган одамлар шуғулланиши 
билан изохданса керак. Аммо улар таълим хизматлари рекламаси 
адресатларининг кўпчилиги, айниқса ёшлар учун эмоциялар 
сермазмун ахборотдан кам аҳамиятга эга эмаслигини ёдда 
тутишлари керак.
Замонавий реклама аллақачон глобал даражага чиққан, унинг 
кўпгина манбалари (энг аввало электрон ахборот воситалари) эса 
миллий чегара билмайди. Бу реклама хабарлари сифатига 
кўйиладиган талабларни янада кучайтирган. Реклама сифатининг 
пастлиги ҳавога совурилган пуллардан бошқа нарса эмаслиги, боз
139

---

устига, улар сапбий самара беришига кўпгина реклама берувчилар 
амалда ишонч ҳосил қилганлар.
Сифатсиз рекламанинг салбий самараси таълим хизматлари 
бозорида айниқса бўртиб намоён бўлади. Хато ва камчиликлар 
билан берилган реклама эълони реклама берувчининг билим ва 
маданият савияси пастлигидан далолат беради ва таълим 
хизматларини харид қилишдан воз кечиш учун жиддий омил 
ҳисобланади.
Олий ўкув юртининг реклама эълони нима? Рекпама эълони -  
ҳар қандай босма нашрда маълум ҳақ эвазига берилиши мумкин 
бўлган, оммани у ёки бу маҳсулот ёки хизматни харид қилишга 
чақирадиган хабар. Бу тавсиф таълим соҳасидаги рекламага ҳам 
тўла тегишли.
Таълимга оид реклама одатдаги мурожаат шаклига эга бўлади. 
Унда 
олий 
ўқув 
юртининг 
номи, 
таълим 
хизматлари, 
ихтисосликларнинг турлари, фойдаланувчи олиши мумкин бўлган 
фойда кўрсатилади.
Олий ўкув юрти реклама эълони (модули)нинг одатдаги 
вариантини мисол тариқасвда кўриб чиқамиз.
Реклама эълони уч базавий комбинация: сарлавҳа, асосий 
реклама матни ва акс садо-жумладан таркиб топади.
Босма реклама учун сарлавҳа энг муҳим элемент ҳисобланади. 
У ўқувчи эътиборини тортишга хизмат қилади. Сарлавҳага олий 
ўқув юртининг логотипи, номи, слоган ва “олий ўқув юрти 
куйидаги ихтисосликлар бўйича тайёрлайди”, “Сизни таклиф 
қиламиз”, “қабул эълон қилинади” қабилидаги мурожаат киради. 
Айни қолда “РГГУ қуйидаги ихтисосликлар бўйича тайёрлайди”.
Сарлавҳанинг роли реклама мавзусини эълон қилишдан 
иборат. Дэйвид Огилви қайд этишича, сарлавҳани ўқиқдиган 
одамлар сони матнни ўқувчи одамлардан сонидан беш баравар 
кўпроқ. Бу таълим рекламасига айниқса хос. Уқувчиларнинг 
аксарияти сарлавҳалар, олий ўқув юртларининг номларига қараб 
эълонни ўқиш ёки ўқимаслик масаласини ўзи учун ҳал қилади. 
Мазкур сарлавҳа информатив типга мансуб.
140

---