Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

• Рпсе - мижоз маҳсулот ёки хизматни қўлга киритиш ёки 
ундан фойдаланиш устунликларига алмаштирувчи пуллар 
ёки бошқа бойликлар миқдори.
• Ргошойоп - муайян тоифадаги мижозларга махсулот ёки 
хизмат, унинг афзалликлари ҳақида хабар берувчи ва харид 
қилишга оғдирувчи ҳаракатлар.
• Р1асе - корхонанинг маҳсулот ёки хизматни муайян 
тоифадаги мижозлар учун очиқ қилишга қаратилган барча 
ҳаракатлари.
1981 йилда Бумс ва Битнер хизматлар соҳасида маркетинг 
концепциясини ишлаб чиқиш жараёнида маркетинг-миксни 
қуйидаги уч Р билан тулдиришни таклиф қилдилар:
• Реор1е - хизматни кўрсатиш жараёнида бевосита ёки 
билвосита 
иштирок 
этувчи барча 
одамлар, 
масалан, 
ходимлар ва бошқа мижозлар.
• Ргосе88 - хизматни кўрсатишни таъминловчи таомиллар, 
механизмлар ҳамда ҳаракатлар кетма-кетлиги.
• РЬу$ка1 
ЕуМепсе 
-
хизматни 
кўрсатиш 
амалга 
оширилаётган шароит, муҳит, муайян тоифадаги мижозларга 
махсулот ёки хизмат, унинг афзалликлари ҳақида хабар берувчи 
ва харид қилишга оғдирувчи ҳаракатлар. Хизматни илгари 
суриш ва кўрсатишга ёрдам берувчи моддий предметлар.
Кенгайтирилган маркетинг-микс 9Р аста-секин 7Р ни сиқиб 
чиқаради, чунки хизматлар соҳасининг хусусиятларига кўпроқ 
мос келади. Маркетинг-микс қўшимча қисмларининг учаласи ҳам 
дастлабки тўрт қисм каби корхонанинг ташқи тавсифларига эмас,
136

---

балки корхона ишининг ички омилларига тегишли. Маркетинг- 
микс 7Р корхонада юз бераётган воқеалар маркетинг билан 
бевосита боглиқ эканлигини кўрсатади. Корхонанинг ички 
параметрларини синчковлик билан кузатиш ички маркетингнинг 
бош вазифаси ҳисобланади, лекин у эътиборни қаратиш лозим 
бўлган нарсаларни оддий санаб ўтиш ўрнига улар билан қандай 
ишлаш кераклигини кўрсатади.