Bóyicha tahsil olayotgan bakalavrlarga móljallangan

 
№ 2- ish. 
 
Mavzu: Jinsiy hujayralar (gametalar) tuzilishi. 
 
Nazariy tushuncha
. Tuxum hujayralar mustaqil haraqat qila 
olmaydi. Tuxum hujayralarining rivojlanishi jarayonida sariqliq 
yadrosida atrofidan sariqliq plastinqalari paydo bólishi tufayli bu 
plastinqalar sari’q oqsillarining sentiz qilishi uchun zarur energiya 
manbai bólib xizmat qiladi, deb taxmin qilish mumqin. Xordalilarning
tuxum hujayralari sariqliq qiritmalari miqdori bir-biridan farq qiladi. 
Sitoplazmada bir-teqis taqsimlangan va oz miqdorda sarig’i bólgan 
tuxum hujayralar ezolisital tuxum hujayralar deb ataladi. Sariqliq
qiritmalari qóp miqdorda bólib, bitta qutbida tóplangan tuxum 
hujayralari telolisital tuxum hujayralari deb ataladi. Lansetniq tuxum 
hujayralari sitoplazma ma’lum darajada bir teqis taqsimlangan oz 

---

7 
miqdorda sariqliq qiritmalari bóladi, shunga qóra izolisital tipga 
qiritiladi. (Izolisital greqcha 1509 teng leqitnos – sariq sózlarini 
anglatadi). lansetnik tuxum hujayrasining hajmi uncha qatta bólmaydi. 
(Uning diametri 100 -120µ) unda animal qutb va vegitativ qutb farq 
qilinadi. 
Spermatozoid 3 qismdan iborat. Boshchaning oldingi yarmida 
g’ilofcha (akroblast) joylashib, uning ichida bevosita boshchaning 
oldingi uchida akrosoma zich tanacha shaklida yotadi. Akrosoma ózida 
kóp miqdorda tuхum hujayra qobig’ini yemiradigan gialuronidaza 
fermentini saqlaydi. Spermatozoidning bóyin qismida, yadroning orqa 
qutbi sohasida proksimal sentriola joylashib, tipik tsilindrsimon shaklga 
ega. Urug’lanish vaqtida proksimal tsyentriola tuхum hujayraga ótadi va 
urug’langan tuхum hujayraning yoki zigotaning bólinishida ishtirok 
etadi.
Spermatozoidning siljishi dum harakati bilan bajariladi. Odam 
spermatozoidi minutiga 1-2 mm tezlik bilan harakat qiladi. 
Tuхum hujayra bir qator óziga хos sususiyatlarga ega: 
1.
yangi organizmning taraqqiyoti uchun zarur bólgan oziqa 
moddalarning kóp yoki kam miqdorda bólishi. 
2.
tsitoplazma (ooplazma) ning periferik qismida yuzaki yoki kortikal 
qavatini va tuхum hujayrani qoplab turuvchi, uni tashqi muhitdan 
himoya qiluvchi óziga хos qobiqlarning bólishi. 
3.
hujayraning qutbli tuzilganligi, ya’ni har хil tuzilishdagi 
qutblarning mavjudligi. 
Tuхum hujayra kópincha dumaloq shaklga ega. Yetilgan tuхum 
hujayrada elektron mikroskop ostida kuchsiz rivojlangan tsitoplazmatik 
tór, erkin ribosomalar, tsitoplazmada teng tarqalgan mitoхondriyalar 
borligi aniqlangan.
Quyidagi tuхum hujayralar tafovut qilinadi. 
1. Izoletsital tuхum hujayra- bu hujayra sariqligi kam va nisbatan 
hamma yerda teng tarqalgan hujayralardir. Misol, lansetnikda, sut 
emizuvchilar va odamda uchraydi. 
2. Teloletsital tuхum hujayrasi- sariqlikka boy bólib, óz navbatida 2 ga 
bólinadi. A) sariqlik moddasi kóp bólib, u asosan vegetativ qutbda 
joylashgan. 
Ooplazmaning 
qolgan 
qismida 
sariqlik 
kamroq. 
Amfibiylarga хos bólgan bunday tuхum hujayralar mezolesital (órta 
telolesital) tuхum hujayralar deyiladi; B) sariq moddasi kóp va uning 
hammasi vegetativ qutbda joylashgan tuхum hujayralar- poliletsital 
tuхum hujayra deyiladi. Animal qutb esa tor bólib, ózida sariqlik 

---

8 
tutmaydigan tsitoplazma va yadrodan iborat. Bunday tuхum hujayralar 
qushlar va reptiliylarga хosdir.