Буюк Дедактика

Ўқитиш методи илмий азарияга айлантирилиши керак. 4. Таълим бериш методи ханузгача шунчалик ноаниқ эдики, бирор киши «мен бу болани фалон йилгача шу даражагача олиб чиқаман,
унга шу,шу ва бўларни ўргатаман» деб айтишга журъат қила олмас эди. Шунинг учун хам биз бу ўқитиш санъатини, албатта, доимо олға қараб кетиши ва самарали бўлиши учун илмий асосларга курит мумкинлигини кўриб чикишимиз керак.
Табиий ва сунъий ҳаракатларнинг бир хилда содир бўлиши. 5. Бундай асос фақат шу санъатнинг ҳаракатини иложи борича табиат харакати қоидаларига мувофиқлаштириб боришдан иборат бўлгани учун (XIV бобда кўрганимиздек), табиат намунасини бола очаётган қуш мисолида текшириб кўрайлик Боғбон, рассом, архитектор табиатга эргашиб, унга қандай муваффақиятли равишда тақлид қилаётганига бир назар солсак ёшларга илм ўргатувчилар ҳам табиатга тақлид қилишлари кераклигини тушуниш осон бўлади.
Хўш нега шундай. 6. Мабодо бизнинг бундай таққослашларимиз ўта соддалик ҳаммага маълум ва оддий бир нарса бўлиб туюлса, биз табиат ва санъатда ҳар куни содир бўлаётган, ҳаммага маълум ва кўриниб турган ана шу ҳодисалардан ўқитиш соҳасида ҳанузгача ҳеч ким билмаган хулосаларни чиқаришга ҳаракат қилаётганимизни унутмаслик керак. Бинобарин, шабҳасиз, ўқитиш қоидалари нимага асослангани қанчалик маълум бўлса, бизнинг хулосаларимиз, ҳам шунчалик тушунарли бўлишига аминмиз.
БИРИНЧИ АСОС


Ҳар бир ишнинг ҳам ўз вақти-соати бор. 7. Табиат қулай вақтда жуда мослашади. Масалан, қуш ҳамма нарса музлаб қолган қаҳротон қишда ёки хамма нарса қизиб бўшашиб кетадиган жазирама ёзда ёки қуёшнинг тафти пасайиб, душларнинг яшаши учун хавф-хатарли совуқлар яқинлашиб келаётган куз фаслида бола очишга киришмайди, балки қуёш ҳаёт ва бардамлик боғлайдиган, хамма нарса энди уйғона бошлаган бахор фаслида бу ишга киришади. Шунда ҳам у секин-аста иш бошлайди. Қишнинг охирроғида уруғдонда қуш тухуми шакллана бошлайди; ҳаво бир оз юмшаб, кунлар исий бошлагач, куш уясига тухум қўяди; ва ниҳоят, ҳаво исиб қолгач, қуш бола очади ва унинг болалари секин-аста ёруғлик ва иссиқликка куника боради.