Буюк Дедактика

XVI боб


ЎҚИТИШ ВА ЎҚИШНИНГ УМУМИЙ ТАЛАБЛАРИ
ЯЪНИ ҚАНДАЙ КИЛИБ ЎҚИТМОҚ ВА ЎҚИМОҚ КЕРАК


Табиатда нарсалар ўз-ўзидан ўсади. 1. Инжилнинг муаллифи Исо пайғамбаримиз айтган масал рамзли бир ҳикоя келтирган. «Худонинг қудрати шундай буюкки, - деган эди у, — агарда инсон уруғликни ерга ташлаб кеча-кундуз ухлаб ётаверса-да, бари бир уруғлик униб чиққан


¹ Масал (притча) шаклан аллегорик (мажозий) ахлоқий-дидактик максадларни кўзлаган кичик ҳикоя номи. Масал шарқ халқлари ўртасида кўп тарқалган. Христиан дниий таълимотини баён қилганда масалга мурожаат қилинган эди.


бўлур эди. Чунки ерда нарсалар ўз-ўзидан униб чиқади, хосил беради: аввало уруғ униб чиқади, бошоқлар чиқаради, сўнгра бошокдан тўлиқ дон ҳосил бўлади. Ғалла пишиб етилгач, ўроқчилар келиб ўрадилар» (Марқ IV, 26).
Санъат соҳасида ҳам худди шундай бўлиши керак. 2. Тангри ҳамма нарсага кодир. Унинг амри шуки, инсон фақат сидқи дилдан илм уруғини қабул қилса бўлгани, унинг қандай ўсганини ва пишиб етилганини сезмай ҳам қолади. Шунинг учун тарбиячилар зиммасига ёшлар қалбига илм уруғини экиш ва бу илохий ўсимликни авайлаб парвариш қилиш вазифаси юклатилади; ютуқ ва ўсиш тангрининг амри билан содир бўлади.
Экишнинг мувоффақиятли санъатга боғлиқ. 2. Уруғ ва ниҳолни экиш учун маълум тажриба
ва санъат зарурлигини ким билмайди? Ахир, тажрибасиз боғбон экан ниҳол кўчатларининг
кўпи, одатда-қўриб қолади-ку, мабодо баъзи кўчатлар яхши ўсса бу санъатдан кўра ҳам кўпроқ тасодиф туфайли содир бўлади. Эҳтиёткор боғбон эса ишнинг кўзини билиб ҳаракат қилади, нимани каерга, лекин қачон ва кандай экиш ёки экмаслик кераклигини яхши билади, унинг иши ўнгидан келмай иложи йўқ. Албатта, тажрибали кишининг ҳам баъзан омади кел­май қолиши мумкин (чунки одам ҳамма ишни хеч бир хатосиз бажариши амри маҳол), бу ерда гап тадбиркорлик ва тасодиф тўғрисида бораётгани йўқ, балки эҳтиёткорлик билан тасодифнинг олдини олиш ҳақида бораётир.