Буюк Дедактика

3. Мактабнинг ўзи ички ва ташқи кўриниши билан болани ўзига ғоят мафтун этиши лозим. 17. Мактаб ички ва ташқи кўриниши жиҳатидан бола завқ оладиган жой бўлмоғи лозим.
Мактаб биносининг ичи ёруғ, озода, машҳур кишиларнинг суратлари, географик карталар,
тарихий ёдгорликлар, эмблемалар билан безатилган бўлиши керак Мактаб ёнида сайр ва ўйин қиладиган майдонча (болалар сайр ва уйин қилиб туришлари керак бунга кейинроқ тўхталамиз), шунингдек кичикроқ боғ бўлиши керак болалар вақт-вақти билан боққа кириб, дарахтлар, гуллар ва бошқа ўсимликларни завқланиб томоша қилсин. Агар мактаблар шундай ташкил этилса, албатта, болалар одатда бирор қизиқ нарсани кўриб ва эшитиб келиш учун ярмаркага борганидек мактабга ҳам ҳавас би­лан қатнайди.
4. Ўқитиладиган фанлар. 18. Ўқув фанлари ҳам боланинг ёшига мос, тушунарли, зериктирмайдиган бўлса ўқувчининг дикқатини ўзига тортади. Ўқиш ҳам завқли, ҳам фойдали бўлади.
5. Ўқитиш методи табиий бўлмоғи лозим. 19. Билимга хавас уйғотиш учун аввал ўқитиш методи албатта имкон борича хамма вақт табиий бўлиши зарур. Ахир табиий нарсалар ўзи-ўзидан ўсиб ривожланади. Сувни пастликка қараб оқизиш учун куч талаб этилмайди; тўғон ёки банд очилса, сув дарҳол оқа бошлайди. Куш қафасдан чиқарилса бас, унинг ўзи учиб кетади. Чиройли суратдан кўз ўзиб бўлмаганидек ёқимли куйни ҳам киши завқ билан тинглайди. Бундай пайтларда баъзан ўзини тийишга тўғри келади.
Ўқитиш методи ҳам завқли, ҳам фойдали бўлиши керак. Табиий методнинг моҳияти олдинги бобдан шунингдек кейинги қоидалардан маълум. Бундан ташқари, ўқитиш методининг ўзи болада қизиқиш туғдириши учун уни жонли, қизиқарли қилиш зарур, ўқитиш ҳар қанча жиддий иш бўлса хам, дарсни дўстона, қизиқарли вазиятда, суҳбат, мусобақа топишмоқларни топиш шаклида ёки ҳикоя ва масал формасида ўтиш лозим. Ўз ўрнида бу масалага батафсилроқ тўхталамиз.
Мактаб бошлиқлари. 20. Мактаб бошлиқлари ва нозирлар болада илмга қизиқиш уйғотишлари мумкин. Бунинг учун улар оммавий кўрикларда (шеърхонлик ва мунозараларда, имтихон ва илмий даражалар беришда) қатнашиб, ғайратли ўқувчиларга холисона мақтов қоғозлари ва мукофотлар беришлари лозим.