Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi

 

---

23 
Foydalanilayotgan adabiyotlar 
1. Egorov G.A., Mel’nikov E.M., Maksimchuk B.M. Texnologiya muki, 
krupi, kombikormov. M. Kolos, 1984 g. 
2. Egorov G.A., Martinenko YA.F., Petrenko T.P. Texnologiya i 
oborudovanie mukomol’noy, krupyanoy i kombikormovoy promishlennosti. 
M, MGAPP. 1996 g.
1. Tegirmon va yorma zavodida donlarning texnologik xossalari 
Tegirmon va yorma zavodlarida donning texnologik xossalari quyidagi 
ko`rsatkichlar bilan aniqlanadi: tayyor mahsulotning chiqishi; tayyor 
mahsulotning sifat ko`rsatkichlari; solishtirma ekspluatatsion harajatlar, ya’ni 
tayyor mahsulot massasi birligini ishlab chiqarishga ketgan harajatlar. 
Un ishlab chiqarishda qo`shimcha donni maydalashda hosil bo`ladigan 
oraliq mahsulotlarning chiqishi va kuldorligi ko`rsatkichlari ham qo`llanadi. 
Donning texnologik xossalari o`zgarib turadi. Bunga donninng 
strukturali-mexaniq, fiziko-kimyoviy, bioqimyoviy va fizik-issiqlik xossalari 
va uning anatomik qismlari ta’sir ko`rsatadi. Donni qayta ishlashga 
tayyorlashda donning texnologik xossalarini o`zgartirgan holda optimal 
darajaga keltiriladi. Buning uchun texnolog tayyorlov jarayonining ratsional 
rejimlarini tanlaydi. Natijada donning texnologik xossalarini parametrlari bir 
xil bo`ladi va don optimal rejimda qayta ishlanadi. Donni boshlang’ich 
texnologik xossalari ko`rsatkichlarini har xil bo`lishiga qaramasdan ishlab 
chiqarish yuqori samaradorlikda ta’minlanishi shart. 
 
2. Donning sifat ko`rsatkichlarini o`zaro aloqasi va ularni un va 
yormaning chiqishiga ta’siri 
 
Doning texnologik xossalarini tayyor mahsulotning chiqishi va sifati 
ob`ektiv baholaydi. Bu ko`rsatkichlar har xil omillar ta`sirida ancha 
o`zgaradi. Bu omillarga quyidagilar kiradi: donni yirikligi, donni to`laligi, 
endospermani (mag’izni) nisbiy miqdori, namlik va boshqalar. 
Yirik donda mag’izi ko`proq, qobig’i yupqa va kamroq bo`ladi. Mayda 
donda aksincha, shuning uchun mayda don tarkibida kletchatka, 
gemitsellyuloza, kuldorlik va oqsil miqdori ko`proq bo`ladi. Un tortishda 
mayda dondan un kam va sifati past chiqadi. Yirik donni qobiqlari yengil 
ajraladi, un va oraliq mahsulotlar ko`proq chiqadi. 

---

24 
Donni hajmiy og’irligi (naturasi) deb 1 litr hajmdagi donning og’irligiga 
aytiladi. Bu ko`rsatkich qanchalik yuqori bo`lsa, don massasiga nisbatan zich 
bo`lgan mag’zli donlar ko`p bo`lib, ishlab chiqarishda ko`p miqdorda tayyor 
mahsulotni chiqishini ta`minlaydi. SHuning uchun bu ko`rsatkich tegirmonda 
mahsulotning chiqishini hisoblashda foydalaniladi. 
1000 donning massasi- bu ko`rsatkich qancha yuqori bo`lsa donlar to`la 
etilgan va yirik bo`ladi. Natijada qayta ishlangan donlardan mahsulotning 
chiqishi ko`p bo`ladi. 
Kuldorlik-bu ko`rsatkich maydalangan don va don mahsulotlarini 650 S
0
dan yuqori temperaturada kuydirilganda qolgan mineral moddalar miqdoriga 
aytiladi. Don tarkibidagi makro elementlarga kaliy, fosfor, natriy va kaltsiy 
tuzlari kiradi va ular donning kuldorligini 95 % ni hosil qiladi. Mikro 
elementlarga marganits, temir, magniy, kumush va boshqalarni tuzlari kiradi. 
Mineral moddalar donning mag’izida 0,12-0,42 % ni, aleyron qatlamda 
6,5-12,5 % ni, qobiqlarda 5-8 % ni tashkil qiladi. 
Kuldorlik unni sifatini baholovchi standart ko`rsatkichlardan biridir. 
Oliy navli unning kuldorligii 0,55 % dan , birinchi navli unning kuldorligi 
0,75 % dan, ikkinchi navli unning kuldorligi 1,25 % dan va O`zbekiston navli 
unning kuldorligi 1,10 % dan yuqori bo`lmasligi shart. 
Donning kuldorligi donni turiga, naviga, o`sish jarayonida tuproqning 
tarkibiga va iqlim sharoitiga qarab 1,5 % dan 2,2 % gacha o`zgaradi. 
SHundan 1,5-1,8 % kuldorlik yumshoq bug’doy doniga, yuqori foizi qattiq 
bug’doy doniga ta`luqli.