Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

8- Laboratoriya ishi 

                                                    Fenollar 

              

Nazariy  ma’lumot 

Bevosita  benzol  halqasida  bir  yoki  bir  nechta  gidroksil  guruh  bo’lgan 

aromatik birikmalar fenollar deyiladi. Halqadagi gidroksil guruh soni fenollarning 

atomliligini ifodalaydi. Fenollar bir, ikki va ko’p atomli bo’lishi mumkin: 

 

 

 

---

 

50 

 

 

 

 

Fenollar 

spirtlardan 

farq  qilib,  kuchsiz  kislota 

xossasiga  ega.  Bu  fenol  radikalining  OH  guruhga  ta`siri  bilan  tushuntiriladi. 

Gidroksil guruh  ham  o’z  navbatida  benzol  halqasiga  ta`sir  ko’rsatib,  almashinish 

reaksiyalarida  fenol  halqasining  orto  va  para  –  holatlaridagi  vodorodlarining 

harakatchanligini oshiradi: 

 

 

 

 

Shuning  uchun  ham  galoidlash,  nitrolash,  sulfolash  va  alkillash  kabi 

elektrofil reaksiyalar fenollarda benzolga nisbatan oson sodir bo’ladi.  Fenollarning 

spirtlardan  yana  bir  farqi  bir  atomli  fenollarning  nihoyatda  qiyin  oksidlanishidir. 

Ikki  atomli  fenollar  nisbatan  oson  oksidlanadi.  Ikki  atomli  fenollar  nisbatan  oson 

oksidlanadi. Masalan, gidroxinon oksidlanib, xinon hosil qiladi. 

Fenollar  va  ularning  gomologlari  toshko’mir  qatoridan  olinadi.  Sintetik 

usullar bilan – aromatik sulfokislotalar tuzlaridan, aromatik galogen birikmalardan, 

gidroperoksidlardan va birlamchi aromatik  aminlardan olinadi. 

Fenollar maxsus sharoitda birikish reaksiyasiga ham qatnashadi. Masalan,  

fenolga vodorod biriksa, siklogeksanol hosil bo’ladi, bu modda kapron olish uchun 

xomashyodir.  Fenol  spirt,  aldegid,  kislota  angidridlari  va  xlorangidridlari  bilan 

reaksiyaga    kirishadi.  Bulardan  aldegid  bilan  kondenslanish  reaksiyasi  katta 

ahamiyatga  ega.  Buning  natijasida  fenol-formaldegid  smolalar  hosil  bo’ladi.  Bu 

smolalardan  elektroizolyatsion  materiallar,  turli  xo’jalik  asboblari  tayyorlanadi. 

Fenol  va  krezollar  eritmalaridan  dezinfeksiyalovchi  modda    sifatida  keng 

foydalaniladi, hosilalaridan sirt faol moddalar olinadi. 

 

---

 

51