Buxoro muxandislik texnologiya instituti kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyasi fakulteti noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

Kaliy ma`danlari – ularda u yoki bu minerallar miqdorining ko`pligi bo`yicha aniqlanadi. Kaliy ma`danlarining qimmatli aralashmalari – brom, yod, rubidiy, mis, rux va boshqalar. Kaliyning muhim tuzlaridan – xlorid, sulfat va ulardan hosil bo`ladigan minerallar hisoblanadi. Kaliyning xloridi va boshqa galogenitlari NaCl turdagi suvli eritmalardan kristallanadi. 0ºC dan yuqorida ( KF · 2H2O dan tashqari ) suvsiz tuzlar kristal –lanadi. Evtektik harorati KCl · H2O + muz = -9,8ºC ga teng, - 5,3ºC da eriydigan, KCl · H2O kristallogidrat mavjuddir. KCl kristallarining zichligi taxminan 2,0g/sm3erish issiqligi 26,86 kj/mol ; sublimasiya issiqligi ( KCl kr.-KClg.) 223,75 kj/mol Kaliy galogenidlarining erish va qaynash temperaturasi J-F qator bo`yicha oshib boradi.

K2SO4-H2O sistemasini erish diagrammasi

Yaqin chet ellarda kaliy tuzlarining 22 ta koni hisobga olingan, qidirib topilgan zaxiralar o`tgan asirning 70-yillarida 24 mlrd. t. tashkil etdi va faqat 2,5 mlrd. tonnasi sanoat zahiralariga to`g`iri keladi. Eng yirik kaliy konlari : Verxnekamsk va Verxnepechorsk ( ural); Starobin, Kopatkevichi va Petirikov (Belorussiya ) ; Prikarpate ( Ukraina ) ; Gaurdak va Karlyuk ( Turkmanistan ) ; Jilyan (Qozg`iston ) ; Tyubegatan

( O`zbekiston).

O‘zbekistonda kaliyli o‘g‘itlar ishlab chiqarish uchun dastlabki xom- ashyo sifatida silvinit- ruda ishlatiladi. Silvinitning asosiy tuzli minerallari tarkibida 70% galit (NaCI) va silvin (KCI) 26% miqdori, shuningdek oz miqdorda gips va erimaydigan aralashmalar bo‘ladi.

Tuzli minerallarni belgisiga va o‘zaro o‘sish xarakteriga qarab silvinit rudalari yirik belgili rudalarga kiradi. Silvin va galitlarning kristallari rudalarni 1 mm gacha maydalaganda bir –biridan butunlay mexanik tarzda ajraladi, bu uni mexanik usulda qayta ishlashini, tuzli minerallarni tabiiy strukturasini elementar, kristall saqlanishini yengillashtiradi.

Nam maydalashda eriydigan moddalarning asosiy massasi suyuq fazaga o‘tadi, faqat 0,2-0,3 % rudaning og‘irligidagi tuzli minerallarning kristallari bilan bog‘lanib qoladi va boyitish mahsulotlariga tushadi.