Buxoro muxandislik texnologiya instituti kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyasi fakulteti noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

Kaliyning yetishmasligi uning sifatiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Kaliy yetishmaganda o`simlik zamburug` kasalligiga tezda chalinadi. Kaliyning ortiqchasi hosilning ko`payishiga olib keladi.

Yuqoridagilardan shuni xulosa qilish mumkinki kaliyli o`g`itlar o`simlik hayotida nihoyatda muhim rol o`ynaydi. Shuning uchun ham kaliyli o`g`itlarni ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish shu kunning dolzarb masalasi hisoblanadi.

Kaliy va uning qo‘shimchalari masalan, bertoley tuzi, kaliyli selitralar, o‘yuvchi kaliy, kaliy saqlovchi shisha, sovun, farmasevtika preparatlaridagi ranglar va hokazolar kaliyli tuzlar olishda keng qo‘llaniladi

O‘zbekistonda kaliyli va galurgik ishlab chiqarish sohalari ishonchli xom-ashyo bazasini rivojlantirishning kaliyli tuzlar (Tyubegatan, Lalmikon, Akbash, Xodja-Ikan, Xamkan, Baybichekan va boshqa konlar) sanoat zahiralari aniqlangan.

Yuqorida sanab o‘tilgan kaliyli tuz konlaridan Tyubegatan koni alohida ahamiyatga ega. Tyubegatan basseyni shimoliy–sharqiy qismida joylashgan konlaridan hisoblanadi. Unda uchta kaliy tashuvchi ufq qayd qilingan va ustun bo‘lgan kaliyli mineral silvin hisoblanadi.

Hozirgi kunda mahalliy xom-ashyo asosida xalq xo‘jalik ehtiyojini qondirish uchun zarur bo‘ladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Shunday mahsulotlardan biri kaliy sulfatdir.

Kaliy sulfat qishloq xo‘jaligida keng ishlatiladigan eng muhim mineral tuzlardan biri hisoblanadi. Hozirgi davrda qishloq xo‘jaligi mutaxassislari xlorsiz kaliyli o‘g‘itlarning afzalligini tasdiqlab ularni ishlab chiqarishga tavsiya etmoqdalar. Shu sababli kaliy xlorni kaliy sulfatga aylantirib qayta ishlash katta ahamiyatga egadir. O‘g‘it sifatida ishlatiladigan texnik holdagi K2SO4 tarkibida 48—52% kaliy oksid (K2O) bor. Glazerit (3K2SO4 • (NH4)2SO4), kainit(K2SO4 • MgCl2 • 6H2O) va shenit (K2SO4 • MgSO4 • 6H2O) kabi tarkibida ko‘p minerali bo‘lgan kaliyli rudalarni kompleks holda qayta ishlab olinadi. Xlor bilan sho‘rlangan tuproqlar uchun eng samarali o‘g‘it hisoblanadi. Kaliy sulfatni turli tuproq tiplarida barcha qishloq ho‘jalik ekinlariga ishlatilishi mumkin, ayniqsa xlorga sezgir ekinlar (kartoshka, tok, zig‘ir, kungaboqar va boshqalar)ga qo‘llash yaxshi samara beradi. Tuproqdan ko‘p miqdorda oltingugurt oluvchi dukkaklilar (beda) va karamguldoshlar (karam, turneps, xantal va b.) hosildorligiga K2SO4 tarkibidagi sulfat ioni yaxshi ta’sir qiladi. Samaradorligiga ko‘ra kaliy xloriddan qolishmaydi.