Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari» kafedrasi

Fransiya o’rta asr klassik mamlakati, Parij esa o’rta asr toji deb hisoblanardi.
ROMAN USLUBI KOSTYUMI (IX—XII asrlar)
Bu davrda, odatda, mato va kiyimlar feodallar qarorgohida ishlab chiqarilardi. Faqat XI asrda shaharlarning rivojlanishi bilan kiyim tikadigan sexlar pay­do bo’ldi. Kiyim jun va ziir matolardan qilinardi. Rim savdogarlaridan sotib olingan shoyi boylik ramzi edi va faqat boy feodallargina shoyidan kiyim kiyi­shi mumkin edi.
Yuqori tabaqalar kiyimi, asosan, yorqin rangli (ko’k, yashil, qirmizi) matolardan, oddiy tabaqalarniki esa to’q ranglardan (kul va jigar rang) tikilardi. Odatda, sariq rangli kiyimni kiyishmasdi, chunki bu rang xiyonat va nafrat ramzi hisoblangan. Umuman, ramziylik o’rta asr san’atiga mansub edi. Oq rang — soflik, ishonch, sadoqat; qora — qayg’u; zangori — nafislik ramzi bo’lgan. O’rta asrlardan boshlab jallodlar butunlay qizil rangli (qonning rangi) kiyim kiyishgan.
Matolar sidira bo’lgan, kiyimlarning chegarasi mo’yna, naqshli hoshiya yoki kashta bilan bezatilardi.
Sinfiy farq kiyimlarda, asosan, matoning sifati va bezakning qimmatbaholigi bilan belgilangan. Barcha kostyumlarning shakli va bichimi juda oddiy va odmi bo’lgan. Ilk o’rta asrlarda, asosan, koplanma kiyimlar bo’lgan. Gavdani imkoniyat boricha yopishardi — bunda din ta’siri sezilardi. Ayollar kiyimi yopiq va uzun, erkaklarniki esa uzun yoki kaltarok bo’lardi.
Iqlim ham o’rta asr kiyimining tuzilishiga ta’sir etgan.
Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumi birining ustidan biri kiyiladigan ikkita kuylak "tunika" va yopinchokdan iborat edi. Oldin tunikalar kalta, tizzagacha bo’lgan, XI asrdan boshlab ular boldirgacha uzaydi, kaltasini faqat yoshlar va dehqonlar kiyishgan. Bu davrda kostyumning farqi yoshga qarab o’zgarardi. Odatda, keksaygan odamlar juda kalta, juda tor va juda yorqin rang­li kiyimlarni kiymas edilar. Qirol tunikasining uzun­ligi erga tegardi. Tunika doimo beldan bolanardi, ba’zan, belboning ustidan kiyim osilib turardi.
I chki tunika "kamiza" yaxlit bichilgan uzun engli edi (19-rasm), ustkisi esa —"kotta" yengsiz yoki keng kalta engli bo’lgan. Yoqa o’mizi to’g’ri to’rtburchak yoki ovalsimon edi. Kotta, kamizaga nisbatan, qimmatroq mato­lardan tikilardi. Sovuq paytda ustidan "rob" (nimchaga o’xshash) va o’ng elkada to’qa bilan mahkamlangan yopinchoqni kiyishgan. Oddiy aholi ko’pincha plashch penulani kiyishardi.

Yunon va rimliklardan farqli ravishda erkaklar ish­ton kiyishgan. Matodan bichilib tikilgan I shtonlar tor, oyoiga yopishib turgan va uzun bo’lgan. Qizil ishtonlar eng modabop edi.

Oyoq kiyimlari rangli yumshoq charmdan yoki matodan tikilgan, qattiq tagliksiz, uzun tumshukli yumshoq boshmoqlar edi.
Sochlarini aylana shaklida qisqa qilib qirqib, peshanaga gajak qilishgan. XI asrda esa uzun sochlarini elkaga tashlab yurishgan.
XII—XIII asrlarda tikish usuli takomillashishi bi­lan kiyim xilma-xil bo’la boshladi. Cherkovning talablariga qarshi kiyim torayib, gavdaning tepa qismiga yopishib turadigan bo’lgan edi.
Erkaklar kostyumi avvalgiday ikkita tunika — kamiza va kottadan iborat edi. Kottani elkasi juda tor bo’lib, u yon qiyiqlar yordamida pastiga kengaygandi. Aslzodalar uzun, past tabaqalar — kalta kottani kiyishar­di. Kotta engli yoki engsiz bo’lishi mumkin edi. Uning oldi berk bo’lgani uchun boshdan kiyilardi, shuning uchun old yoqa o’mizi sal qirqilib, boich- ga bolanar edi.
Bu davrda erkaklar kiyimi shakli va bichimi ristarlar sovuti ta’sirida edi. Kiyimlari tanaga yopi­shib turadigan shaklda bo’lib, pax­ta bilan qavilgandi. "Blio" (ristar sovutiga o’xshash) — belidan pastroq kesilgan berk qoplanma ustki kiyim. Tepa tomoni elka, ko’krak va belga yopishib turib, bo’ksasidan esa kengaygandi. Pastki bo’limi ikki yarim doyra shaklida bichilib, old va orkasiga tikilgandi. Uzun­ligi tizzasigacha yoki undan sal pastrok bo’lgan. Yaxlit bichilgan tor englarining uchi konussimon ken­gaygandi. Kontrast rangli ichki tu­nikasi etakning yon kesimlaridan ko’rinardi.
"Shoss"lar — yumshoqmovutdan bichilib tikilgan, tor, oyoqqa yopi­shib turadigan ishton-paypoqlar edi. Ularning pochasi aloxida kiyilib tepasi tassh yordamida elka uslubi.kiyimining belboiga biriktirilardi. Ishtonning pochalari o’zaro biriktirilmasdi, keyinroq ular old va orka uloklar yordamida ulanib qo’yilardi.
Ustki kiyim asosi plashch "naramnik-miparti" edi. Bu ikkiga bukilgan to’g’ri to’rtburchak yoki oval shaklidagi mato parchasi bo’lgan, bosh uchun esa teshik qilinardi, yon tomonlari tikilmasdi. Miparti bo’yiga ikki rangli bo’lishi mumkin edi. Har xil uzunligi va kiyish usuli bu kiyim turini xilma-xil qilardi. Bu kiyimni, asosan, yoshlar va pajlar kiyishardi. Aslzoda feodallar kiyimida miparti keng tarqalgandi. Bu kiyimda ular­ning tama (gerb) belgilari qo’llangandi. Englari, old yarim bo’laklari, ishton pocha­lari, oyok kiyimlari har xil ranglarga bo’yalib, tama bel­gilari bilan bezatilardi.
Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumi, erkaklarniki singari, birining ustidan biri kiyiladigan uzun tunikalar edi. Ichki tunikani ichki ko’ylak "kalshza"ning ustidan ki­yishardi. Tunikalar "kotta" va "syurko" deb atalardi.
Kiyimning silueti elka­si tor va etagi juda keng trapestiyasimon bo’lgan. Odatda, ko’ylaklar yoqasiz, berk edi. Bel chizii ko’tarilgandi. XI asrdan boshlab uzun yubkaning etagi yonidan yoki oldidan ko’tarilib, korinning ustida burmalangan, chunki bu davr­da urushlarda, vabo va o’lat epidemiyalari natijasida ko’p odamlar halok bo’lgan va shuning uchun aholini ko’paytirish kerak edi va homilador ayollar izzat-ikromda bo’lgan edilar.
Kotta (20, 21-rasmlar) engi tor va uzun, syurko esa engsiz yoki keng kalta engli bo’lgan. Syurkoni belbo bilan bolashgan. Ustki kiyim — uzun, yorkin rangli, yarim do­yra shakldagi plashchlar bo’lgan.
Oyoq kiyimlari rangli charmdan, poshnasiz, yumshoq tagcharmli, yopiq tuflilar edi.
Qizlar sochini yoyib yoki o’rib yurishardi, ayollar esa sochini bosh kiyim bilan ber- kitar edilar. Ko’pincha bu yuz uchun teshik qilingan dumalok ro’mol edi. Bu ro’mol butunlay boshni va elkani berkitardi. Ko’pincha ro’molning uchini kottaning yoqa o’miziga kirgizilardi. Ba’zan, ro’molning ustidan yopinchoq, boich, chambar kiyilardi. To’qa "fibula"lar, uzuklar, kamar va chambarlar bilan kostyum bezatilardi.

XII asrda nasroniy dinining ta’siri kuchli edi. O’rta asr madaniyati va san’ati antik an’analar zamirida vujudga kela boshlaganiga karamay, unda asta-sekin antik an’analar susayib, sxematizm avj oldi. Bu o’rta asr madaniyatida aristokratlarga mansub elementlar paydo bo’lishiga asos bo’ldi. Aslzodalarning saroy hayotida ayollar muhim rol o’ynaydigan bo’ldi. "Go’zal ayol"ga sig’inish Bibi Maryamga sig’inish bilan boshlangan edi.

Cherkovning ta’qibiga qaramay, aslzoda ayollar kostyumida hashamatli, murakkab siluetlar va boy bezaklar paydo bo’ldi. Ayollar avvalgiday ichki ko’ylak — kamizani va ustki ko’ylak — kottani kiyishardi. Kotta yonidan yoki orqasidan tasma bilan bolanib, belga yopishib turardi va bo’ksasidan yon qiyiqlar yordamida pastga qarab kengaygandi. Englari tor edi va ko’pincha uzunligi ergacha etardi. Belbolar faqat dekorativ rol o’ynardi, shuning uchun uni beldan pastrokda bo’ksaga taqishardi. Ustki kiyimlari erkaklarniki singari mo’yna bilan sirlangan yarim doira shakldagi plashchlar edi. Turli usulda o’ralgan oq ro’mol bilan ayollar sochlarini berkitishardi.