Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

I – BOB. KONSTRUKTORLIK XUJJATLARINING YAGONA TIZIMI. 
 
1. 1. Umumiy ma’lumotlar. 
O’zbekiston Respublikasi korxonalarida ishlab chikariladigan buyumlarning 
sifatli bo’lishini ta'minlash maqsadida ularga davlat tomonidan davlat standartlari 
O’zRST belgilanadi.
Standartlashtirish - ma'lum faoliyat soxasida o’rnatilgan va qabul qilingan 
qoidalardir.
Standart - standartlashtirish bo’yicha aniq ishning natijasi. 
Standartlar buyumlarni sifatli va unumli ishlab chiqarishda, texnika 
taraqqiyotining yo’qsalishida eng muxim omillardan biridir. Shuning uchun 
umumittifok davlat standartlari (OST) 1928 yilda standartlar, o’lchovlar va o’lchash 
asboblari komiteti tomonidan standartlar qurib chiqilib, 1968 yilda kostro’qtorlik 
xujjatlarning yagona tizimi YSKD - (KXYT) qabul qilingan. 
O’zaro Iqtisodiy Yordam Kengashi a'zosi bo’lgan barcha davlatlar bilan 
mashinasozlik sanoatida iqtisodiy integratsiyani mo’qammallashtirish maqsadida 
SEB va ISO- standartlashtirish bo’yicha xalqaro tashqilotlari tuzulgan.
KXYT 
(YSKD) 
standartlari 
respublikaning 
xamma 
tashqilotlarida 
bajariladigan konstruktorlik xujjatlarini tayyorlash va rasmiylashtirishga doir barcha 
talab va qoidalarni belgilaydi. Davlat standartlari rasmiy xujjat bulib, uning 
talablarini bo’zuмchilar konun oldida jaмobgardirlar.
Buyumlar va ularning turlari 
Buyumlarning konstruktorlik xujjatlariga xam davlat standartlari belgilangan. 
Mashinasozlik sanoatining barcha tarmoqlarida ishlab chiqariladigan buyumlar turlari 
GOST 2.101-68 ga muvofiq belgilanadi. Buyumlar ishlatilishiga qarab 2 guruxga 
asosiy ishlab chiqarish buyumlari va yordamchi ishlab chiqarish buyumlariga 
bo’linadi.
Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga xalq xujaligiga etkazib berish uchun 
muljallangan buyumlar kiradi. Masalan: zavod, samolyot yoki vertolyot ishlab 
chiqarsa, bu buyumlar zavod uchun asosiy ishlab chikarish buyumlari xisoblanadi. 
Yordamchi ishlab chikarish buyumlariga asosiy ishlab chikarish buyumlari 
ishlab chikarishda faqat korxonaning extiyoji uchun ishlab chiqariladigan buyumlar 
kiradi. GOST 2.101-68 ga muvofiq buyumlar turlari belgilangan: 
1) 
detallar;
2) 
yigma birliklari; 
3) 
komplekslar; 
4) 
komplektlar. 

---

5 
Buyumning tarkibiy qismlari.
Detal - bir xil nomli va markali materiallardan yigish operatsiyalaridan 
foydalanilmasdan tayyorlangan buyum; Masalan: val, porshen, maxovichok, bolt, 
gayka va boshqalar. 
Yig’ma birliklar - tarkibiy qismlari yigish operatsiyalari (ajraladigan 
parchinlash, payvandlash, elimlash va boshqa usullar) bilan biriktirilgan buyumlar 
yigma birliklarga misol bo’ladi.
Kompleks - ikki va undan ortik maxsuslashtirilgan buyumlar tayyorlovchi 
korxonada yigish operatsiyalari bilan birlashtirilmagan, ammo o’zaro bir-biriga 
boglik eksplutatsion funktsiyalarni bajarishi ko’zda tutilgan buyum. Kompleksga 
stanoklarning potok liniyalari, normalash ustanovkalari, paxta terish mashinalari va 
boshqalar misol bo’ladi.
Komplekt - tayyorlovchi korxonada yigish operatsiyalari bilan biriktirilmagan, 
umumiy yordamchi xarakterdagi vazifalarga ega bo’lgan ikki va undan ortik bo’lgan 
buyum. 
Komplektga extiyot kismlar komplekti, asboblar va jixozlar, o’lchash 
apparatlari komplekti va boshqalar kiradi.