Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

 
3.1. Buyumlarni o’zaro perpendikulyar ikki tekislikka proektsiyalash. 
Mashinasozlikda va qurilish ishlarida, asosan chizmalardan foydalaniladi. 
Chizmaning nazariy asoslari chizma geometriya kursida bayon etiladi. 
Mashinaning paralipipedlardan tuzulgan biror qismi yoki detali, boshqacha 
aytganda fazoviy geometrik Chizmani yoxud qisqacha buyum berilgan deb faraz 
kilaylik. (3.1. Chizma a). Bu buyumning Chizmasini to’zish uchun fazoda o’zaro 
perpendikulyar bo’lganiqki tekislik tanlab olamiz. Bulardan birini gorizontal tekislik 
deb qabul qilib, 1 xarfi bilan, ikkinchisi-ni frontal tekislik deb qabul qilib, 2 xarfi 
bilan belgilaymiz.bu tekislik proektsiyalar tekisligi deb aytiladi. Ular kesishgan OX 
chiziq proektsiyalar o’qi deyiladi. Odatda, buyumning uzun tomoni shu OX chiziqka 
parallel qilib olinadi. Endi buyumning uchlaridan, ya'ni A,B,S, …….no’q-talardan 1 
va 2 tekisliklarga perpendikulyar tushurib, ularning 1 bilan kesishgan A
1
B
2
C
3
nuqtalarini, ya'ni A,B,C…….. nuqtalarning gorizontal proektsiyalarini, shuningdek, 2 
bilan kesishgan A
2
, B
2
, C
2
nuqtalarini, ya'ni A,B,C nuqtalarining frontal 
proektsiyalarini topamiz. Nuqtalar o’zaro qanday birlashgan bo’lsa, ularning bir 
nomli proektsiyalari xam shu tartibda birlashtiriladi. Buyumning balandligi 1 ga 
nuqta ko’rinishida, 2 ga esa haqiqiy kattaligida proektsiyalanishi chizmada yaqqol 
ko’rinib turibdi. Shuningdek uning eni 1 haqiqiy kattaligi, 2 ga esa nuqta kurinishida 
proektsiyalanadi. Buyumning uzunligi esa 1 ga xam haqiqiy kattaligida 
proektsiyalanadi.
Endi, gorizontal proektsiyalar tekisligi 1 soat strelkasining xarakat yunalishida 
proektsiyalar o’qi OX atrofida frontal proektsiyalar tekisligi bilan kushilguncha 
aylanadi deb faraz kilaylik. Bunda 1 va 2 tekisliklarning ko’shilishidan bir tekislik 
hosil bo’ladi. A
1
, B
1
, S
1
……. va A
2
, B
2
, S
2
….. proektsiyalar mos ravishda OX o’qqa 
perpendikulyar bo’lgan tegishli to’g’ri chiziqlarda joylashadi.(3.1-Chizma b). 
a) 
b) 
3.1-Chizma 

---

28 
1 va 2 tekisliklarning ustma-ust qo’yilishidan hosil bo’lgan tasvir kompleks 
chizma yoki qisqacha chizma deyiladi. Chizmadagi keraksiz elementlar o’chirib, 
o’rniga buyumning zarur bo’lgan o’lchamlari ko’rsatilsa uning chizmasi o’lcham va 
oddiy holda keladi.