Buxoro davlat

4) Rextagarlar- bronza (jez) dan buyum yasovchilar, bularga , asosan, qo’ngiroqlar yasovchilar va zangulasozlar (childirma) kirgan.Bulardan tashqari ustalar orasida q’ra quyuvchilar (mankalrez),siyohdon yasovchilar (davotsoz) va boshqalar kirgan. Rextagarlar tomonidan zambarak qismlari va qurollar tayyorlangan. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida bronza quyish mahsulotlar tayyorlash kam taraqqiy etgansoha edi. Bu vaqtda Buxoroda jami 40-50 ta rextagarlar bo’lgan, ulardan 30 tasi ustalardan o’rganib uni ishini davom ettirgan. Shahardagi rextagarlardan tashqari shahar atrofidagi Janqulasozi (Qorako’l darvoza yaqinida ) qishlog’ida ham shug’ullanganlar , 28 ta xo’jalikdan 12 tasi bronza quyish bilan shug’ullangan va qo’ng’iroq, chidirmalar tayyorlagan. Barcha usta –rextagarlarga ishchi kuchi kerak bo’lgan yordamchilarsiz bronzani eritib, olishning iloji bo’lmagan. Shuning uchun ham ilar shogirdlar olganlar. Yirikroq rextagarlarda 5-6 tadan shogird bo’lgan. Shogird turish uzoq vaqt davom etgan. Ushbu ishda xalfalar mehnati haqida uncha ma’lumot yoq.
5) Zargarlar - asosan, ayollar uchun taqinchoqlar tayyorlashgan; ular ham yo’nalishlarga qarab bo’lingan: xalqapech, uzuksoz qimmatbaho metallardan idish tayyorlovchilar, naqqoshlar va sirli buyum yasovchilar bo’lgan. Ularning asosiy ishi qimmatbaho metallardan oltin va 26 Сухарева О. А. Бухара. XIX - начало XX в. (Позднефеодальный город и его население). kumushni bo’lgan ajratib olish . Shuningdek, zargarlar tosh taroshlaydigan va silliqlaydigan bilan aloqada bo’lishgan va buyurtma asosida ishlashgan. Xabarlarga ko’ra, Buxoroda 400 nafar atrofida zargarlar bo’lgan. Bu son ro’yxatga olingan savdo rastalari va zargarlik buyumlarini ta’mirlovchi ustaxonalar bilan ko’rsatilgan. Zargar erkaklar qatorida bu ish bilan ayollar ham shug’ullangan .Lekin ular faqat kichik , mayda zargarlik buyumlari yasaganlar .Ushbu kasb ning foydali bo’lishiga qaramay Buxoro yirik zargarlik markaziga aylanmagan.Aksariyat hollarda zargariar bir kishi bo’lib faoliyat yuritganlar . Faqatgina amir yoki yirik davlat xizmatchilarining yirik ko’p vaqt talab qiladigan buyurtmalari paytida bir necha zargar birgalikda ishlashgan. Boshqa o’lkalarda bo’lgani kabi, O’rta Osiyoda ham “To’quvchilik dastavval bo’sh paytlarida o’zlariga zarur kiyim - kechaklar tayyorlash uchun shug’ullanilgan sohadan boshqalarga ham sotish uchun mahsulot tayyorlash turtki bo’lib kelgusida rivojlana boshladi.O’rganilgan manbalar to’quvchilik O’rta Osiyo feodal sanoati tarmoqlari orasida yetakchi o’rin egallaganidan darak beradi. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida oid yozma manbalar orqali ma’lum bo’lishicha har xil gazlamalar to’qish, ularga ishlov berish bilan shug’ullangan bir qator hunarmandchilik turlari bo’lgan turli ustaxonalarda turlicha gazlamalar to’qiganlar: Masalan paxtadan, ipakdan, jundan gazlamalar to’qish, ishlov berish, ustaxonalari mavjud bo’lgan. Bozorlarda shu gazlamalarni sotishga mo’ljallangan do’konlar, rastalar alohida faoliyat yuritganlar. Mato dastgohdan olinishi bilan unga ishliv berish uchn qo’shimcha yo’nalishlar: pardozchilik va matoga gul bosvchilar ishi boshlangan. Pardozchilik (pardozgari) hunarmandchilikning alohida shakli hisoblangan. Pardozchilar, asosan, xo’jayin, shogird va xalfadan iborat bo’lgan. Xalfalar ishbay asosida ishlaganlar va kuniga 3-4 tanga olganlar; yuqorida turuvchi xo’jayin ularning yeb-ichishini ta’minlagan: choy , non, issiq ovqat .Shogirdlik muddati 7-8 yilgacha co’zilgan. 40 Chitgarlik Buxoroda unchalik rivojlanmagan edi.Hatto bu yerda katta chit matolar sotiladigan bozor bo’lishiga qaramay ,ip-gazlama to’quvchilari chitgarlar va ro’molsozlarga bo’lingan .Eng dastlabki chit mahsulotlaridagi gullar qora va qizil ranglarda bo’lgan.Ro’molsozlar ,asosan, ro’mol ,ro’molcha, durra tayyorlaganlar . Bularda faqat qora gullar bosilgan. XXasr boshlariga kelib , hunarmandchilikning bu turida pasayish yuzaga kelib, hatto yo’qolib ketish arafasiga kelib qolgan.Qishloqlarda esa bu hunar shug’ullanish davom etgan. Buxoro gazlamalari ishlab chiqarishda mayin oq rangli ro’mol (kalgay ) o’ziga xos bo’lgan. Tayyorlangan oq rangli mato g’alvirni eslatgan. Bu mahsilot Buxoroda ko’p bo’lmagan miqdorda tayyorlangan chunki kalgay uchun qaynatilmagan ipak (kulrang ) Farg’onadan keltirilgan . Buxoro kalgay ro’mollar sotiladigan markaz hisoblangan.Ma’lumotlarga ko’ra , Buxoroda bu davrda 300 tagacha kalgaysozlar bo’lgan.Hunarmandchilikning bu sohasida xalfalar bo’lmagan, lekin shogird tushish uzoq davom etgan . O’rta Osiyoda to’qilgan matolar ichida olacha bozori chaqqon mato bo’lgan. Olachaning O’rta Osiyoda keng tarqalgani va ishlab chiqarilgan mato ekanligini ko’plab yuridik hujjatlarda keltirilgan. Olacha to’quvchilari – olacha bafaklar haqida ma’lumotlar tasdiqlaydi. Ayniqsa, Jo’ybor shayxlari yuritgan hujjatlarda Buxoroda olacha to’quvchilari yashaydigan uylar to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan.27 Yuqoridagilardan ko’rishimiz mumkinki, mato tayyorlash , gazlamachilik Buxoroda taraqqiy etgan yo’nalishdir . Deyarli barcha amallar o’z sohasinig mutaxassislari tomonidan amalga oshirilgan. Ish hajmi qancha katta bo’lsa ham texnika yutuqlaridan foydalanilmagan. Shuning natijasida qo’l mehnati bilan ishlab chiqarish yuksak darajada rivojlangan. Ish jarayonida barcha hunarmandlar o’z ishini bajargan, bu jarayonni to’quv ustaxonasaning rahbari nazorat qilgan. Bundan faqat yakka holda ishlovchilar va tayyor gazlamalarni qabul qiladiganlar Jo'ybor shayxlari arxivi. 10, 12, 52, 57, 81 raqamli hujjatlar. mustasno bo’lgan. Katta hajmda mahsulot ishlab chiqarish uchun ustaxonalar tez-tez pilla paxta iplari sotib olishgan. Kichik ustaxonalar bozordan kalava, katta ustaxonalar esa greji (ipak(kanop)) sotib olishgan .Ustaxona egalari mato qanday to’qilishi va matoga qanday gul bosilishini nazorat qilgan, agar mato tayyorlanganda yo’l-yo’l chiziqlar bo’lib , yomon chiqsa, mato qaynatilgan suvda qayta tozalangan . Bundan so’ng qaynoq va sovuq suvda qo’yilib , qaytadan bo’yash ishlari amalga oshirilgan va yana qaytadan tekshirilgan. Agar mato yaxshi va sifatli bo’lsa , bozorga chiqarilgan.