Buxoro davlat universiteti raxmatullayeva f. M. Korporativ strtegiya va tashkiliy dizayn

4. Xaridorlarning bozordagi hukmronligi (xaridorlarning iqtisodiy imkoniyatlari va savdo qobiliyatlari tufayli vujudga kelgan raqobat kuchlari)². Bu quyidagi holatlarda amalga oshadi:

• 
  yetkazib beruvchi soha bir necha kichik kompaniyalardan tarkib topgan bo'lib, xaridorlar kam bo'lganda;
  
• 
  xaridorlar tovarlarni katta miqdorda sotib olganda;
  
• 
  tarmoq o'z faoliyat turidan kelib chiqqan holda xaridorlarga kuchli darajada bog'liq bo'lganda;
  
• 
  xaridorlar bir necha yetkazib beruvchi tarmoqlar ichidan eng past narx taklif qilayotganini tanlash imko-niyatiga ega bo'lganda (bu ushbu tarmoqda narx raqobati-ni kuchaytiradi);
  
• 
  xaridorlar talabining tovar sifatiga, narxiga va servis darajasiga nisbatan noziklashib va chuqurlashib borishida.
  

5. Tarmoq ichidagi raqobat. Bu erda ham uchta omilning ta'sirini ko'rsatib o'tish mumkin:

• 
  tarmoqdagi raqobatning strukturasi (tarmoqdagi konsolidasiya (jipslashuv) va fragmentlangan (bo'lingan) darajasiga bog'liqdir.;
  
• 
  talabning shart sharoitlari;
  
• 
  tarmoqqa kirish to'siqlarning balandligi.
  

Porter nazariyasiga ko'ra tarmoq raqobatini tahlil qilishning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Tarmoqda raqobat kuchlarining aniqligi va samaradorligini aniqlashga;
   
2. 
   Kompaniyaning raqobat kuchlari ta'siridan maksimal himoyalanish pozisiyasiga ega bo'lishga;
   
3. 
   Raqobat kuchlariga qarshi ta'sir ko'rsatishga yordam beradi.
   

Raqobat besh kuchi nazariyasining oltin qoidasi - raqobat kuchlarining ta'siri naqadar zaif bo'lsa, tarmoqda kompaniya ko'proq foyda olish imkoniyatiga ega bo'ladi, va aksincha, raqobat kuchlarining ta'siri naqadar kuchli bo'lsa, tarmoqda kompaniya kamroq foyda olish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Rivojlangan G'arb mamlakatlarida, xususan, Jahon iqtisodiy forumida muntazam Markaziy o'rin egallaydigan raqobat ustunligi nazariyasi bugungi kunda O'zbekiston misolida qayta-qayta o'z tasdig'ini topmoqda. Raqobat ustunligi nazariyasiga ko'ra (M.Porter, Dj.Saks, P.Krugman) xalqaro bozorda kompaniyaning raqobatbardoshligi mamlakatning ishlab chiqarish omillari bilan ustunroq ta'minlanganligi emas, balki ushbu kompaniya uchun davlat qanday iqtisodiy institutlar va mexanizmlar orqali imkoniyat yaratayotganligi bilan baholanadi.