|
Kooperatsiya
O'yinlar nazariyasining eng katta afzalliklaridan biri shundaki, biznes aloqalari raqobat va hamkorlik o'rtasidagi kompromis sifatida qaraladi. Besh kuch modelining asosiy kamchiliki ham shundaki, u firmalar o'rtasidagi munosabatlarni tabiatan faqat raqobatli deb hisoblaydi.
Adam Brandenburger va Barry Nalebuffning "Raqobatli hamkorlik" (Co-opetition) kitobining asosiy g'oyasi biznes munosabatlarining ikki tomonlama (двойственности) raqobat-kooperativ ekanligini olishdir. Agar Coca-Cola bilan Pepsi-Cola o'rtasidagi munosabatlar asosan raqobatli bo'lsa, Intel va Microsoft o'rtasidagi munosabatlar birinchi navbatda bir birini to’ldiruvchi munosabatlardir. Shunday qilib:
muayyan o'yinchi sizning komplementoringiz (qo'shimcha mahsulotlarni yetkazib beruvchi) hisoblanadi, agar xaridorlar sizning mahsulotingizni yuqori baholasa, ular allaqachon ushbu bozor ishtirokchisining mol-mulkiga ega bo'lganda, uni sotib olmaganlaridan ko'ra ko'proq;
Biroq, raqobat va hamkorlik o'rtasida oddiy dichotomiya dichotomy mavjud emas: bir xil o'yinchi ko'plab rollarni o'ynashi mumkin. Keyingi avlod simsiz telefonları uchun operatsion tizimni yetkazib berish uchun kurash Microsoft ni Symbian konsortsiumiga qarshi qilib qo’ydi. Samsung kompaniyasi Symbian ning a'zosi, biroq ayni paytda Microsoftning "Smartphone" operatsion tizimini ishlab chiqarish uchun litsenziyaga ega. Exxon va Shell kompaniyalari yuz yildan ziyod vaqt mobaynida resurslar va tayyor mahsulotlar bozorlarida bir-birlari bilan qattiq raqobatlashdi. Shu bilan birga, Exxon va Shell qo'shma korxonalarning butun bir tarmog’i tufayli bir-birlari bilan hamkorlik qilmoqda, jumladan, NAM — gollandiyalik gaz kompaniyasini missel qilib keltirish mumkin; Infinium va California Fuel Cell Partnership. Raqobatchilarning birlashishga bo'lgan istagi o’z bozor hajmini oshirayotgan va o'z infratuzilmasini yaratayotgan raqobatchilar o'rtasidagi to'ldiruvchi munosabatlarni ko’rsatadi.
Xuddi shunday holat qiymatni yaratishda xaridorlar va yetkazib beruvchilar bilan kuzatiladi — ular ham ushbu qiymatning bir ulushini olish uchun kurashadi.
Ko’plab biznes munosabatlarida raqobat o'yinchilarga hamkorlik keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan natijalardan ko’ra yomon natijalarni beradi. «Mahbuslar dilemmasi" klassik o’yininig mohiyati shundaki, ikki kishi jinoyatda gumon qilinib hibsga olingan. Ularning har biri boshqasini "sotsa", rag’bat beriladi. Asosiy strategiya shundan iboratki,
ikkala mahbus ham bir birini sotishga harakat qiladi va natijada qamoqqa tushadi. Agar ikkala mahbus ham jim tursa, unda ayblov uchun asos yetarli bo'lmay har ikkala gumonlanuvchi ham jazodan qochishi mumkin bo’lar edi. ham, boshqasini chalg'itadi. «Mahbuslar dilemmasi" ga ko’plab misollar keltirish mumkin:
teng kuchli raqiblar o'rtasidagi narx urushi, bu bozor ulushining biron bir o'zgarishiga olib kelmaydi, lekin foydaning umumiy pasayishiga sabab bo'ladi;
qadimgi ustalarning asarlari auktsionida raqib kolleksionerlarning stavkalari;
xaridor va sotuvchi o'rtasida tovarni sotib olish uchun bitim tuzish, uning sifatini un sotib olishdan oldin (masalan, ishlatilgan mashina) bilib bo’lmaydi. Sotuvchini past sifatli mahsulotni taklif qilish rag'batlantiradi; xaridornin mahsulot sifati past bo'lishiga qarab past narxni taklif qilish rag'batlantiradi. Tomonlar muvozanatga kelishadi - arzon va past sifatli mahsulot, garchi har ikkala tomon uchun ham yuqori sifatli va qimmatbaho tovarl foydali bo’lar edi.
"Mahbuslar dilemmasi" ni qanday hal etish mumkin? Javob variantlaridan biri — bir martalik transaksiyani doimiy ravishda takrorlanadigan holga o'zgartirishdir. Agar yetkazib beruvchi va xaridor o'rtasidagi munosabatlar haqida gapiradigan bo'lsak, unda bir martalik bitimlardan uzoq muddatli yetkazib berishga o'tish yetkazib beruvchini yanada sifatli mahsulotni taklif qilishni rag'batlantiradi va xaridor yetkazib beruvchiga qoniqarli daromad olish imkonini beradigan narxni beradi. Narxlar raqobati holatida, ikki yoki uchta sotuvchi ustunlik qiladigan bozorlar narx raqobatidan qochishga harakat qilib, narx-navoda yetakchilik modelini namoyish etishga moyil.
Ikkinchi variant — o'yindagi to'lovlarni o'zgartirish. Mafiya "mahbus dilemmasi" klassik o'yinida to'lovlarni o'zgartirishga muvaffaq bo'ldi — aybdorlarni tan olish va sheriklarni ayblash endi dominant strategiya emas. U "sukunat va'dasi"ni buzganlarni qattiq jazolab, bunga erishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
