«Mening bolaligim» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bolalik xotiralarini faollashtirish.
Guruh aylana shaklida o`tiradi. psixolog ishtirokchilardan
bolalikdagi eng quvonchli va eng hafa bo`lgan tasuroti haqida gapirishni
so`raydi. Guruhiy muhokama bolalikda boshdan kechirilgan voqea
tufayli
psixotrammaolgan
o`qituvchilarga
psixologik
yordam
ko`psatishga qaratilgan. Ma`lum bo`lishicha, yoshlikda boshdan
kechirilgan qattiq grammatik hodisa o`qituvchini o`quvchilarga
munosabatiga ta`sir qiladi. Guruhda bolalikdagi taassurotlarni
muhokama qilish va guruhni qo`llab - qo`vatlash tufayli o`qituvchi
o`zining salbiy xotiralaridan foriTo`g`ri bo`ladi.
«Mening birinchi o`qituvchim» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda pedagogik refleksiya qobiliyatini
rivojlantirish, shaxsiy tarbiyaviy ta`sir oqibatlarini baholash va tahlil
qilish. Psixolog guruh ishtirokchilariga o`zining birinchi o`qituvchisi
bolalarga qanday munosabatda bo`lgan, darsni qanday tushuntirganligi
haqida gapirib berishini so`raydi.
Umumiy muhokamada psixologik guruh ishtirokchilari e`tiborini
o`z faoliyatlarida birinchi o`qituvchisining uslubi va muhokamasini
takrorlashga yoki bolalarga munosabatda adolatli va muloyimroq,
nimadadir unga nisbatan yaxshi bo`lishga intilishga qaratish lozim.
O`qituvchilarda shaxsiy bolalik xotiralarini qayta esga tushirish
negizida bolalarni his qila olishni rivojlantirish muhim.
15
«Mening eng qiyin o`quvchim» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bolalarga nisbatan hissiy ijobiy
munosabatini rivojlantirish, qiyin o`quvchilar bilan muloqat buyicha
tajubga almashinuvchi tashkil etish.
Guruh ishtirokchilari aylana bo`lib joylashishadi va o`zlarining
qiyin o`quvchilari haqida, uning tashqi ko`rinishi, darslarda o`zini tutishi
o`qish, u bilan qanday qiyin vaziyatlar vujudga kelgani va hakozolar
haqida fikr almashadilar. Hikoya qiluvchi qiyin o`quvchiga ta`sir qilish
yo`llari haqida gapiradi. Guruh o`z amaliy tajribasidan kelib chiqib,
ta`sir ko`rsatishning mahsuldor vositalarini topishga yordamlashadi.
«Intonastiya» (ohang) mashqi
Mashq maqsadi: o`qituvchilarning komunikativ imkoniyatlari
diapozonini kengaytirish.
Guruhning har bir a`zosiga qandaydir, o`quvchiga qaratilgan
maqtov so`zlarni aytish taklif qilinadi. Masalan: «balli! Senda hamma
narsa yaxshi bo`ladi» kabi so`zlarni aytish mumkin. Bunda aytilgan
so`zlar ishtirokchi tomonidan 5 martta turli ohangda takrorlanadi. Guruh
qaysi ifoda yaxshi aytilganini muhokama qiladi. Psixolog har-bir
o`qituvchiga o`quvchilar bilan muloqat uchun ifodaliroq ohangni
topishga yordamlashadi.
«Oyna» mashqi
Mashq maqsadi: o`qituvchilarning komunikativ imkoniyatlarini
rivojlantirish.
Guruh ishtirokchilari juft - juft bo`lib oladilar. Har bir juvtlikda bir
boshlovchi tanlanadi, ikkinchisi uning oynasi bo`ladi. Boshlovchi quli
bilan kutilmagan harakatlarni amalga oshirishlari kerak. Ikkinchi
ishtirokchi bu harakatlarni sinxron ravishda oynadan aksini takrorlashi
kerak.
O`yinchilar orasidagi so`zsiz komunikasiyada vujudga keladigan
qiyinchiliklar muhokama qilinadi. Psixolog ishtirokchilar e`tiborini
odamlar orasida qanday individual- dinamik farqlar mavjudligiga, uni
to`gri tushuntirish va his qilish uchun suhbatdoshga moslashish
qanchalik mhimligiga qaratadi. Bu o`quvchilarni tushunishda muhim
hisoblanadi. 16
«MEN-O`QUVCHI» SIIKLI
«Muammo» mashqi
Mashq maqsadi: guruh ishtirokchilari shaxsiy muammolarining
sub`ektiv
ahamiyatliligini
pasaytirish.
psixolog
o`qituvchilarga
ko`zlarini yumib, bushatishlarini taklif etadi. Keyin bu quyidagi
so`zlarni aytadi. «So`nggi vaqtlarda siz uchun muhim va dolzarb bo`lgan
shaxsiy muammoingiz haqida o`ylang. Muammoingizni ichingizda
aytish mumkin bo`lgan bir necha so`zlar orqali ifodalang.
Endi sizning muammoingiz haqida yaqinda suhbatlashgan insonni
ko`z oldingizga keltiring. uning sizga nima degani va siz nima deb javob
qaytarganingizni aniqroq eslashga harakat qiling. U bilan qanday
vaziyatda suhbatlashganingizni eslash, siz suhbatlashgan xonani, tevarak
atrofdagi narsalarni eslashga harakat qiling. Endi o`sha harakatga,
suhbatdoshingizga va o`zingizga chetdan, rasmga qaraganday qarang.
Bularning barini aniq ko`z oldingizga keltirishingizdan so`ng,
mahallangizda yashaydigan insonlarni, yaqin qo`shnilaringiz haqida
o`ylang. Siz yashaydigan mikrarayoon, shahar yoki qishloq haqida
o`ylang. Vatanimizdagi barcha aholi haqida o`ylang.
Butun er sharini, unda yashaydigan oq. qora, sariq, qizil tanli
insonlar, kambag`al va boy, baxtli va baxtsis insonlar haqida o`ylang.
Quyosh sistemasi. uning tevaragida aylanuvchi planetalar haqida
o`ylang. Kosmosning cheksizligi va abadiylik haqida o`ylang.
Psixolog
umumiy
muhokama
o`tkazayotganda,
shaxsiy
muammosini bemalol o`ylashi mumkinligi, bunda uning sub`ektiv
ahamiyatini kamaytirish mumkinligiga e`tibor qaratadi.
«Yaxshi yomon» mashqi
Mashq maqasdi: guruh ishtirokchilarini yomon narsada - yaxshi
narsani ko`rish, qayg`uli fikrlar va og`ir hissiyotlarga berilmaslikni
o`rgatish.
Guruhning har bir a`zosi toza qog`oz va ruchka oladi. Psixolog
hozirgi vaqtdagi shaxsiy muammoli vaziyat haqida o`ylashni taklif
qiladi. Qog`oz ikkiga bo`linishini aytadi. Qog`ozning chap yoniga
hayotiy muammoning ishtirokchi uchun 10 ta salbiy oqibati yozib
17
chiqiladi. Keyin qog`ozning o`ng tarafiga mavjud vaziyatning 10 ta
ijobiy tomonlari yozib chiqiladi. Masalan: ishtirokchilarning biri chap
tomonga quyidagi so`zlarni yozadi: «Biz turmish o`rtog`im bilan
ajrashdik». U o`ng tomonga: «Endi men mutloqo erkinman»- deb
yozidi. Psixolog mashqni muhokama qilayotganda har bir hatto Eng
qiyin hayotiy vaziyatda ham uning ijobiy tomonlarini topishga harakat
qilishi zarur va buning hisobiga ruhiy barqorolik erishish mumkin.
«Bundan ham battar bo`lish mumkin edi»
Mashq maqsadi: qiyin hayotiy vaziyatlarda o`zini «formada»
ushlashga yordamlashadi, ichki zo`riqishni yo`qotishga va tinchlanishga
yordam beradi.
Guruh ishtirokchilari joylariga o`tirib, tinchlanib. bo`shashadilar.
Psixolog uyda va ishdagi mavjud qiyinchiliklar haqida o`ylang. Bu
qanday qiyinchiliklar. Siz ularga qanday munosabattasiz? Siz nimani his
qilayapsiz?
Endi o`z hayotingizni tasavvur qiling, agar eng qo`rqinchli narsa
sodir bo`lsa. (jimlik), bularning birchasi qanday boshdan kechirishingiz,
bu hodisa hayotingizda qanday oqibatlarga olib kelishi haqida o`ylang.
Agar bu hodisa haqiqatdan ham sodir bo`lsa, nima bo`lishini to`liqroq
o`ylang. Eng oxirida o`zingizning muammoingizni eslang.
Ishtirokchilarning haqiqatda mavjud qiyinchiliklarni ijobiy qabul
qilishlari muhokama qilinadi.
«O`zingizga sizni yoqtiradiganlar ko`zi bilan qarang» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda o`ziga ishonchni o`z shaxsiga
ijobiy
munosabatni
faollashtirish,
ichki
go`zallikka
enishish,
depressiyani yo`qrtish.
Mashq meditastiya texnologiyasiga mos ravishda o`tkaziladi.
Psixolog guruhga murojat qiladi: Sizni sevadigan yoki qochondir sevgan
insonni aniqlash ichki haelingizda bu insonning xarakterini tashqi
ko`rinishini aniqroq ko`z oldingizga keltiring. Tasavvur qildingizmi?
Endi kuzatish yo`nalishini o`zgartiring. Siz hayolan bu insonnning
ichiga kirib vaqtincha o`sha insonga aylanasiz.
Uning ichiga kirib, o`zingizni bu insonning sevuvchi ko`zlari bilan
ko`rish qobiliyatiga ega bo`lasiz. Siz o`zingizda kamchilik deb
18
hissoblaydigan xislatlarni hma yutuq sifatida ko`ra boshlaysiz siz
sivgiga yoqtirishlariga loyiq ekanligingizni, siz bilan faxrlanish
mumkinligini sezasiz.
O`zingizga shunday ijobiy qarashni saqlagan holda, dastlabki
holatga qaytasiz, yana o`zingizga ijobiy munosabatni saqlashga harakat
qiling.
«O`QITUVCHI-OILA SIKLI»
«Tarozi» mashqi
Maktabdagi ish bilan bog`liq og`ir yuklamani muvaffaqiyatli
bajarish uchun oilada o`zini tinch va himoyalangan his qilish kerak.
Agar oila a`zolari bir-birlarini qo`llab-quvvatlasalar, inqiroz va
muammolarni osonlik bilan hal qiladilar, o`z kuchlarini qayta tiklaydilar.
Mashq maqsadi: ichki barqarorlik holatini yaratish, oila azolariga
ijobiy munosabatni faollashtirish.
Mashqni ayollar auditoriyasida o`tkazash tavsiya qilinadi.
Guruh a`zolari tinchlanib, meditastiyaga tayyor bo`lganliklaridan
so`ng psixolog quyidagi so`zlarni aytadi: sizga yaqin inson, turmish
o`rtog`ingiz yoki do`stingiz haqida o`ylang. Uning yuzuni, xarakterini,
odatdagi harakatlarini va imo ishoralarini ko`z oldingizga keltiring. U
qanday inson?
Uning
obrazini
chizishda
siz
ko`proq
kamchiliklardan
foydalandingiz? Birinchi uchrahuvingizni eslang. Qanday vaziyatda siz
uni birinchi marta ko`rgan edingiz? Uning ko`rinishi gapirishi,
harakatlari qanday edi? Diqqatingizni tortadigan qanday asosiy
xususiyati mavjud edi? Uning nimasi sizga yoqadi? Siz uchrashib
yurgan kezlarni eslang. Sizga nisbatan To`g`ri amxo`rlik va mehribonlik
ko`rsatgan, eng yaxshi daqiqalarni eslang.
Endi tarozini ko`z oldingizga keltiring. tarozining bir pallasiga yaqin
kishingizning kamchiliklarini, ikkinchi pallasiga og`ir kelishi kerak.
Yaqin kishilarga salbiy xislatlarga nisbatan ijobiy xislatlarni ko`proq
tanishga intiling. Unga nisbatan yaxshi munosabatda bo`ling va uni
ortiqcha tanqid qilmaslikka harakat qiling.
19
«Kelishuv» mashqi
Mashq maqsadi: oilaviy vaziyatda qaror qabul qilishning
komunikativ usullarini ishlab chiqarish, yaqin kishini tushunish, uning
qiziqish va ehtiyojlarini hurmatlashga o`rganish.
Guruhda o`yin vaziyatini tashkil qilinadi. Hozirga ko`ra guruhdagi «er»
va «xotin» rolini o`ynavchi, ikki aktiyor tanlanadi. Er-xotinlar oilada
qaror qabul qilish bo`yicha qandaydir vaziyat muhokama qilinadigan
o`yin vaziyatni taklif qilinadi. Masalan: yozgi ta`tilni qanday o`tkazish
bo`yicha muhokama taklif qilinadi. «Er» bu masala bo`yicha o`z
variantini, «xotin» Uz variantini taklif qiladi.
O`yin 4 bosqichda o`tkaziladi.
Birinchi bosqichda: «er» va «xotin» tomonidan taklif etilgan
variantlar muhokama qilinadi.
Ikkinchi bosqichda: Psixolog «er xotinning stuliga, xotin erning
stuliga» o`tiradi. Ular o`z pozistiyalarini o`zgartirib, muhokama
o`tkaziladi. Er xotin nomidan gapiradi, Xotin bo`lsa er nomidan
gapiradi.
Uchinchi bosqichda: suhbatdoshlar uchun yangi bo`lgan fikrlar
muhokama qilinadi. Er o`yindagi xotinning ehtiyojlarini aniqroq
tushunadi, xotin bo`lsa erning istaklarini yaxshiroq tushunadi.
To`rtinchi bosqichda: ikki oila a`zosining ham qiziqishlarini
hisobga oladigan kelishuv qaror ishlab chiqiladi.
O`RTA VA YUQORI SINF O`QUTUVCHILARI UCHUN
PEDAGOGIK TRENING
( AMALIY MASHG`ULOTLAR DASTURI)
O`rta va yuqori sinf o`qutivchilari uchun pedagogik trening, ularda
komunikativ
ko`nikmalarni
rivojlantirishga,
o`quvchilar
bilan
munosabatta shaxsiy tajribani rivojlantirishga, mahsuldor kasbiy o`z -
o`zini boshqarish usullariga qaratilgan.
20
«O`QITUVCHI- MAKTAB» SIKLI
«Pozistiya almashish» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda ham kasblari bilan muloqlotga
kommunikativ pozistiyani almashtirish jarayonida egiluvchanlikni
shakllantirish.
Guruh aylana shaklida o`tiradi. Hohishga ko`ra bir ishtirokchi
tanlanadi va u guruh ichida soat strelkasi bo`ylab harakat qiladi, bunda u
guruhninig har bir a`zosi bilan qisqacha suhbatlashadi. Guruhning
boshqa a`zolari suhbatini tinglaydi. qanday komunikativ vositalar
qo`llaganligini, yaxshi suhbatdoshning individual xususiyatlaridan kelib
chiqib, suhbat uslubi o`zgarganligini, boshlovchining kommunikativ
pozistiyasi o`zgarganligini baholaydi.
Guruhiy muhokama ikki bosqichda olib boriladi. Birinchi
bosqichda boshlovchi suhbatlashgan guruh a`zolarining taassurotlari
tinglanadi.
Ikkinchi bosqichda har gal yangi suhbatdosh bilan suhbatlashishga
kirishilganda, kommunikativ pozistiya o`zgarganda boshlovchining
hissiyoti va taassurotlari tahlil qilinadi.
«Ko`prik» mashqi
Mashq
maqsadi:
uyushgan
pedagogik
jamoani
yaratish
o`qituvchilarda bir-birini qo`llab-quvvatlash, bir-biriga yordam berishni
shakillantirish, muloqotning noverbal vositalari treningni rivojlantirish.
Ishtirokchilar aylana bo`lib joylashadilar. O`rtaga joylashgan
psixolog bo`r bilan diagonal chiziq chizadi. O`yin shartini u quyidagicha
tushuntiradi: «bu chiziqni tog`ri daryosidagi ko`prik deb deb tasavvur
qiling. Ko`prikdan bir tomonda qarab, faqat bir kishi o`tishi mumkin.
O`yindagi vazifa shundan iboratki bir-biriga qarama-qarshi yo`nalishda
harakat qilayotgan ikki kishi ko`prikdan o`tishlari zarur. Kim urinib
ko`rishni hohlaydi? Guruh ichida hohishga ko`ra ikki ishtirokchi
chiqadi. Bu vazifaning echimi oldindan muhokama qlinmaydi,
ishtirokchilar ko`prik bo`ylab, bir-biriga qarama-qarshi harakat qiladilar.
Ular uchrashganda bir daqiqadan ortiq gaplashmasdan, eng kam so`z
ishlatib, kelishlari zarur.
21
Natijalarni muhokama qilishda quyidagilarga e`tibor beriladi.
Kommunikativ vazifani bajarishda kim tashabbusni namoyon qiladi,
o`yin ishtirokchilari bir-birlariga yordam berdilarmi yoki aksincha,
sherigi haqida o`ylamay faqat maqsadini amalga oshirishga urindimi?
Bunday shartli hafli vaziyatda qanday vositalar vositali hisoblanadi.
«Karniz» mashqi
Mashq maqsadi: pedagogik jamoada bir-biriga nisbatan ochiqlik,
o`zaro yordam o`zaro, qo`llab-quvatlashni mustahkamlash. Guruh
ishtirokchilari bir-birining orqasidan elkalari tegib turadi. Psixolog bo`r
bilan chiziq chizadi va shunday deydi: «Bu chiziq ko`p qavatli uyning
karnizini cheti. Guruhimizdagi bir kishi hohishiga ko`ra, pastga tushib
ketmasdan karniz bo`ylab o`tishi zarur. Guruhning vazifasi unga
yordamlashishdir. Qisqa gaplashish, jismoniy aloqa turidagi qo`llab-
quvatlashlar ruxsat etiladi. muhimi karnizdan o`tish.
Bunday o`yin mashqini bajarish ishtirokchini o`z taassurotlari
haqida fikr almashadilar, yo`lning qaysi qismida qo`llab-quvvatlashni
sezdi qaerda o`yin vazifasini bajarish qiyin bo`ldi. Guruh ishtirokchilari
bir gal nima uchun qo`llab-quvvatlash muvoffaqiyatli chiqqani, boshqa
gal nima uchun samarasiz bo`lganligi haqida fikr almashadilar.
«Navbat» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchilarda bevosita kommunikativ xulq
atvorni rivojlantirish.
Guruhdan 8 kishi tanlab olinadi, ularning biri - boshlovchi.
Etti kishi do`kondagidek, ketma-ket navbatda turadi, sakkizinchi
do`konga navbatsiz keladi. U maqsadiga erishish uchun har bir
ishtirokchi bilan gaplashadi. Navbatda turganlar uni xarid qilishga
qo`ymasliklari zarur.
Bu vaziyat o`ynayotganda guruhning boshqa a`zolari kuzatuvchi
bo`ladilar. Keyin umumiy muhokama o`tkaziladi. O`yinnig har bir
kommunikativ-mazmunli daqiqasi tahlil qilinadi, navbatda turganlardan
kim zo`ravonni o`tkazib yubordi, kim o`tishga yo`l qo`ymadi qanday
vositalar qo`llanilgan (iltimos, qo`rqish va hokazo) muhokama qilinadi.
23
«Ikkimiz» mashqi
Mashq maqsadi: fikr almashinuv jarayonida egiluvchanlikning
ichki vositalarini shakllantirish. Psixolog guruh a`zolarini juft-juft bo`lib
bo`lishni taklif qiladi. Mashq uch o`yin vaziyatidan tashkil topgan:
sheriklar orqalarini tekizib o`tirishadi va 5 daqiqa davomida
suhbatlashishadi, keyin yana 5 daqiqa gaplashishadi, bunda ularning biri
o`tiradi, ikkinchisi uning oldida tik turadi, navbat bilan o`rinlarini
almashtiradilar (o`tirgan tik turadi). So`ngra 10 daqiqa davomida bir-
biriga qarama-qarshi o`tirgan holda faqat ko`zlari bilan gaplashadilar.
Har-bir vazifani bajarganlridan so`ng juftliklar taassurotlarni bo`lishib
fikr almashadilar.
Eng oxirida umumiy jamoaviy muhokama tashkil qilinadi.
O`yindagi qaysi vazifa engil va yoqimli bo`lgani, qachon muloqatda
qiyinchilik vujudga kelgani, qaysi juftliklarda psixologik tushunish
vujudga kelgan muhokama qilinadi.
«Akvarium» mashqi
Mashq maqsadi: pedagogik faoliyatning mahsuldor individal stili
vositalarini izlash. Guruh teng ikki guruhlarga bo`linadi. Ularning biri
aylana markazida joylashadi, qolgani chetga bo`linadi. Akvariumga
o`xshash, ikki - ichki va tashqi aylana hosil bo`ladi. Aylananing
ichkarisida joylashgan ishtirokchilar psixologdan munozara uchun
ma`lum mavzu oladi. maktab hayotidan olingan o`qituvchilar uchun
dolzarb bo`lgan mavzular berilish mumkin: «O`quvchi darsni buzdi»,
«sinfda tartib saqlash qiyin», «Bolalar o`qishni hohlashmaydi» va
hokozo. Mavzu «Bu erda va hozir» pirnstipi bo`yicha muhokama
qilinadi. Bunda faqat aylana ichidan ishtirokchilar muhokamada ishtirok
etadi. Aylana tashqarisida o`tirgan ishtirokchilarning vazifasi hech narsa
demay, ikki aylanada o`tirgan bir kishini kuzatishdan iborat. Ular
kuzatish obekti o`zini qanday tutish, qanday komunikativ vositalardan
foydalanish muloqat bo`yicha sheriklarni qo`llab - quvvatlashlari, faoligi
va passivligi, peshqadamlilikka intilishni kuzatib, ta`kidlaydilar.
Taxminan 15-20 daqiqidan so`ng ishtirokchilar o`rinlarini
almashtiradilar. Psixolog yangi mavzuni tavsiya etishi yoki qiziqarli va
mazmunli bahs yuzaga kelgan bo`lsa o`sha mavzuni davom etirishi
mumkin.
24
Umumiy muhokamada barcha ishtirokchilar aylana bo`lib o`tiradi
va ishtirokchilar xulq-atvorining turli shakllarini tahlil qiladilar,
mahsuldor kommunikativ vositalarni ajratib ko`rsatadilar.
«O`QITUVChI SINF» SIKLI
Atmosfera mashqi
Mashq maqsadi - kommunikativ vositalarni rivojlantirish
sinfdaemostional iliqlik va ijobiy muhitni shakllantirish.
Guruh ishtirokchilari kreslolarga qulay joylashadi, qullarini erkin
qo`yishadi va ko`zlarini berkitishadilar. Psixolog sokin va pastroq
ovozda shunday deydi.
«Hozir siz bilan yaqin orada bo`lgan yoqimli voqeani eslang». Siz
nimani
his
qilyapsiz?
O`zingizni
bo`u
voqea
hodisadagi
hissiyotlaringizni aniqroq namoyon qiling: quvonch, qoniqish.
Hozir o`zingizni ichki quvonch holatingizni saqlashga harakat
qilish va men hozir so`zma-so`z tasvirlaydigan har-bir kartinkani ijobiy
hissiyotlar bilan to`ldiring.
Siz sinfga kirasiz: o`zingizda tetiklik va ishonch hosil qilasiz. Sinfga
kirib, bolalar bilan so`rashgach, ularga kulib qarang, ichki shunday holat
topingki, qatiqqo`llik va ochiq muloyimlik o`rtasida saqlashsin. Siz
o`zingizni stolingiz yoniga kelasiz. Qaysi holatni o`zingizga tanlaysiz.
Tasavvur qiling siz o`zingiz uchun qulay holatda o`tirib darsni
boshlaysiz. Endi esa o`zingizni tasavvuringizda bo`shab yuring. Qulay
yurishning tezligini topishga harakat qiling juda tez va juda sekin
bo`lmasin. O`zingizda ichki temperamentni topishga harakat qilingki, u
sizni sinf oldida mohir pedagogligingizni, obro`yingizni, o`zingizga
ishonchingizni namoyon qilsin. Qanday yurayotganingizni tasavvur
qiling? Qo`llaringiz orqadami?, yoki qo`llaringizni qovishtirilgan holda
turibsizmi? O`zingizga qulay joyni tanlangki, bu sizda ozodlik va
ishonchni uyTo`g`ri atsin.
Yodingizda saqlang, siz tanlagan holat sizni harakatlaringizga muomila
usullaringizga mos tushadimi va o`zingizni yaxshi his qilishingizga va
sinfda hissiy ijodiy muhitning hosil qilishga sharoit yaratadi.
25
Bu mashqni bajargandan so`ng o`qituvchilarni psixotexnik tajribalari
haqida guruhiy bahs munozaraga o`tkaziladi, ularning har biri o`ziga
qanday qilib xulq-atvorni optimal formasini topgan, maktabda real
ishlashda qanday muammolarga duch kelasiz.
«Diqqat ko`lami mashqi»
(K.S Stanislaviskiy bo`yicha)
Mashq maqsadi diqqat funkstiyalarini mashq qilish, ta`lim
jarayonida diqqatni barqarorlashtirsh va konstentrastiyasi.
Guruhdagi hohish bo`yicha bitta qatnashuvchi tanlanadi va
quyidagi topshiriq beriladi. O`qituvchilar guruhi uni oldida kutilmagan
tartibda turadilar. Olib boruvchi o`ziga ichki hissiyotni aniqlashi kerak,
ular «kichik» «o`rta» «katta» diqqat ko`lamiga To`g`ri ri kelishlari
kerak. Avval unga taklif qildinadi ko`z qarash yordamida guruhdan biror
bir qatnashuvchiga diqqatni jamlash, keyin o`zi diqqatini «o`rta» guruh
ko`lamiga kamaytiradi, unda 5-7 guruh qatnashchilari bo`ladi. Olib
boruvchi qachonki, diqqati barqarorlashib borayotgani sezsa, «katta»
guruhga o`tishi mumkin, unga hamma guruh a`zolari kiradi. Agar
diqqati tarqalmayotgani sezsa, oldingi guruhga qaytadi va mashq
takrorlanadi. Guruhda olib boruvchining hissiyoti tahlil qilinadi. U
o`zining diqqati yuqoriligini saqlashga qanday ichki vositalardan
foydalanibdi erishdi, bir diqqat ko`lamidan ikkinchisiga o`tishda qanday
qiyinchiliklarga duch keldi.
«Ritmni buzish mashqi»
Mashq maqsadi: Usmir va katta sinflarda boshqaruvchining
mahsuldor vositalarini shakllantirish.
Bu o`yinni vaziyatda psixolog qatnashuvchiga o`qituvchi bo`lishni
taklif qiladi, qanchalar o`smir katta sinf o`quvchilari rolini o`ynaydi.
O`yin topshirig`i shundan iboratki, 1-2 davomida tezda sinfdagi baqirib
gaplashayotgan
tinch
o`tiraolmayotgan
o`smir
bilan
tartibni
buzayotganlarni tinchlantirish kerak.
O`qituvchi ma`muriy choralarni qo`llashi mumkin, tanbeh berish
yoki ovozini ko`tarishi mumkin. Ko`proq natija beruvchi vositalardan
sinfga ta`sir qilish uchun foydalanish mumkin, bolalar diqqatini jalb
qilish, eng faol liderlarni tenglashtirish psixotexnik tartibdagi vositalar.
26
Bu o`yinni o`ynab bo`lgandan so`ng ta`sir qilish vositalari tahlil
qilinadi. Ular ichidan eng mahsuldori ajratiladi. Guruh qatnashchilari
o`rtasida kasbiy tajriba almashadi.
«Tashabbusni ushlab tur» mashqi
Mashq maqsadi: O`qituvchi kasbiy imkoniyatlarining diapazonini
kengaytirish ta`lim tarbiya jarayonida o`qituvchini olib boruvchi va
boshqoruvchi pozistiyasini saqlab qolish.
Qatnashuvchilar guruhidan 2 ta aktyor tanlanadi, qachonlar
kuzatuvchilar. Aktyorlar hamsuhbat rolini o`ynaydilar va biror
muammoni echadilar. Quyidagi muammolar bo`lishi mumkin:
Eng yaxshi rassom. (Eng yaxshi qo`shiq, eng yaxshi dam olish).
So`zlashuv bosqichlari ham beriladi: birinchi bosqichda bir suhbatdosh
tanlab faol ikkinchisi passiv rol o`ynaydi, eshitadi.
Ikkinchi bosqichda: passiv suhbatdosh tanlab uni o`z qo`liga oladi va
o`zining fikrini o`tkazishga akat qiladi. Guruhiy tahlilda bunday
holatlarda «kommunikativ muhitni tutib olish» vositalari tahlil qilinadi,
yoki vaziyatni boshqarishga qaratilgan bo`ladi. Bu holatlarni pedagogik
jarayonda tatqiq etish kerak.
«Hissiyot» mashqi
Mashq
maqsadi:
O`qituvchining
kasbiy
xususiyatlarini
shakllantirish, pedagogik faoliyatda hissiyotdan foydalanish.
O`qituvchilar guruhi doira bo`lib o`tiradilar Qatnashuvchilarning
ayrimlariga psixolog kartichkalar tarqatadi ularda insoniy hissiyotlar
tasvirlangan. Quyidagi kartochkalar to`plami beriladi: «quvonch, qahr,
befarqlik, afsuslanish, hayronlik, qo`llab-quvvatlash, qiziquvchanlik».
O`qituvchilar guruh oldida katta bo`lmagan bir ko`rinish tayyorlashlari
kerak, unda o`smirlar va yuqori sinf o`quvchilari ta`lim tarbiyasi
bo`ladigan holatlarni ko`rsatish kerak va hiissiyotlar pedagogik
maqsadga muvofiq kelishi qolgan guruh a`zolari Xaar bir hamkablarini
chiqishlarini to`ldiradi. 27
«O`QITUVCHI-O`QUVCHI» SIKLI
«Pozistion muloqot o`yini»
O`yinning
maqsadi:
O`qituvchining
komunikativ
vositalar
diapazonini kengaytirish, o`rta va yuqori sinfda o`quvchilarga pedagogik
muloqatni mahsuldor individual uslubini qidirish.
O`yin 3 bosqichdan iborat.
birinchi bosqich - psixolog 2 ta ishtirokchiga oddiy holatlardan biri
bo`lgan o`qituvchi va o`quvchi o`smir yoki yuqori sinf munosabatini
taklif qiladi. Qolgan o`qituvchilar kuzatuvchilar bo`ladi. Quyidagi
holatlarni olish mumkin.
«O`quvchi darsni buzdi va o`qituvchi uni maktabga suhbat uchun
chaqirdi» «O`quvchi maktabda chekadi» tanlangan holat berilgan
komunikativ pozistiya bo`yicha o`ynashadi ya`ni o`qituvchi - talabchan,
o`quvchi o`zini oqlayotgan, indamasdan o`kituvchi gapini eshitadi.
O`yin o`ynalgandan so`ng umumiy tahlil o`tkaziladi: o`quvchi bunday
so`xbatdan so`ng qanday hislar va ta`sirotlar oldi, o`qituvchi o`zini
qanday his qildi, guruhda ushbu sahna ko`rinishi qanday fikr va hislar
uyg`otdi. Ko`p hollarda «o`quvchi» rolini o`ynayotgan o`qituvchi
shunga iqror bo`lganki, o`qituvchi tomonidan qo`llanilgan ta`sir
vositalari, o`quvchini adolatli jazolashi o`quvchida shunday hislarni erga
urilgan passivlik yoki qahr g`azab uyg`otadi. Guruh ishtirokchilari
shundan xulosa qilishadiki, o`smirlar bilan yuqori sinf o`quvchilari
munosabatida avtoritar vositalardan foydalanish kam natija beradi.
Ikkinchi bosqich - o`qituvchi va o`quvchi munosabati o`ynashadi
likin aktiyorlar o`zgaradi va komunikativ pozistiyani topshirish
o`zgaradi.
O`qituvchi rolini o`ynayotgan ishtirokchilar guruhi ikkinchi
tomonga o`tish taklif qilinadi. Yuqori sinf o`quvchisi o`zini yuqori va
mag`rur tutadi. Guruhiy tahlil natijalari shunga bag`ishlanadiki, qanday
sabablarga ko`ra o`qituvchi o`quvchiga bog`liq bo`lib qolishini tahlil
qilish.
Uchinchi bosqichda - guruhiy qidiruv ishi tashkil qilinadiki unda
o`qituvchi munosabatini to`liq psixologik iqlimni hqlishga yordam
beruvchi vosita va qo`llanmalar ishlab topiladi. Guruh o`qituvchini
qanday qlib o`quvchi bilan gaplashishini o`tirishi qanday jumlani
qachon aytishni, bunday suhbat atmosferasi va kayfiyatini va
boshqalarni tahlil qiladi. 28
Do'stlaringiz bilan baham: |