Buxoro davlat universiteti pedagogika va psixologiya

 
«Laqab» mashqi 
Mashq maqsadi: kichik maktab yoshi o`quvchilarining bir-biri 
bilan muloqotga kirishishini o`rganish. Mashq bevosita «O`ylab topchi» 
mashqi asosida tashkil qilinadi. Ixtiyoriy ravishda guruh boshliTo`g`ri i 
tanlanadi. U xonadan chiqadi va u yo`qligida guruh kimnidir eslaydi.
Bir guruh o`qituvchilar shu sinfda uni qanday tasavvur qilgan 
bo`lsalar shunday laqab beradilar. Boshlovchining vazifasi, guruh kimni 
o`ylagan bo`lsa shu qatnashchini topishdan iborat.
11 

---

O`yin o`tkazilgandan keyin guruh vaziyatni muhokama qiladi. 
Qaysi laqab eng mos tushadi, qaysi biri yo`q. Bu holatda boshqa 
qatnashchilarning fikrini eshitish lozim. Boshlovchining va laqab 
qo`ygano`qituvchining fikrini bilish lozim.
Maktablarda o`qituvchilarga o`quvchilarning qanday laqab 
qo`yilishi juda qiziq muhokama bo`ladi. Chunki o`quvchilar 
o`qituvchilarning xulqidagi va xarakteridagi kamchiliklarini aniq 
payqashadi va bunga To`g`ri ri yondashish lozim.
«Timsol top» mashqi 
O`qituvchilarga Boshlang`ichsinfda dars materiallarini tushuntirish 
qiyinchiliklar Tug`ilsa diradi. Qaysidir bolalar tez va aniq tushunishadi, 
kimdir sekin tushunadi va tushuntirish uchun qayta- qayta takrorlash 
lozim.
O`qituvchi shuning uchun bir xil vazifani turli so`zlar bilan 
tushuntirishi lozim.
Mashq maqsadi: o`quvchilarga o`quv materialini tushuntirishda 
rolga kirib o`tishni tashkil qilish.
O`qituvchilar guruhi aylana bo`lib o`tiradi. Psixolog har bir 
qatnashchiga o`quv materialidan bir mavzuni o`ziga aniqlab olishni 
taklif qiladi. M: «tenglama, olma, aylana» kabilarga o`xshash 
o`xshatmaldar topish.
O`quvchilar har biri o`zining mavzusiga tushuntirish beradi. Oldin 
aytilgan tushunchalarni qaytarish mumkin emas. Natijada har bir o`quv 
temasining muhokamasini «muhokamalar bankiga» yiTo`g`ri iladi va 
har bir guruh undan foydalanish huquqiga ega bo`ladi.
«Nazorat va boshqarish» mashqi 
O`quvchilar kichik sinf bolalarida yaxshi o`quv normasini tashkil 
qilishning qiyinchiligi To`g`ri risida ko`p gapirishadi.
Bir o`quvchi besaramjon, butun dars davomida harakatchan, 
boshqasi esa uning aksi, passiv va tormozlanuvchan, uchinchisi o`ziga 
ishonmaydi, hamma narsani tushunsa ham, bilsa ham javob berishga 
qo`rqadi.
Mashq maqsadi: o`qituvchilarda sinfiy boshqarish va nazorat 
qilishning samarali yo`lini tashkil qilish.
12 

---

Qatnashchilardan hohishga ko`ra o`qituvchi rolini o`ynovchi guruh 
yiTo`g`ri iladi. Qolgan guruh qatnashchilari kichik maktab yoshidagi 
o`quvchi rolini o`ynashadi. Har-bir o`quvchi psixologdan kartochka 
oladi, unda uning nima qilishi kerakligi qanday javob berishi va 
boshqalar.
Qatnashchilar kartochkani o`zi uchun o`qib jim o`tirishadi. 
Kartochkada shunday so`zlar yozilgan bo`lishi mumkin.
«O`quvchi a`lochi, o`kuv materialini yaxshi biladi va tashkilotchi» 
Harakatchan va tushunuvchan lekin diqqati bo`linuvchan.
O`quvchi to`polonchi, har darsda qo`shnisiga tinchlik bermaydi.
Giperaktiv o`quvchi bir daqiqa ham o`tira olmaydi. Dars 
materialini qiyinchilik bilan o`zlashtiradi.
Passiv, tormozlanuvchan o`quvchi har doim oynaga qarab 
nimanidar orzu qilib o`tiradi» 
«O`zinig kuchiga ishonmay xatto javob bernishga tayyor holda 
ham hech qachon qo`lini ko`tarmaydi.
Guruh sinfni tashkil qiladi. Har bir qanashchi o`zining parta yoki 
stoliga o`tiradi «Dars sahnasi yaratiladi. Har-bir o`quvchi o`zining rolini 
o`ynaydi. O`qituvchi rolini o`ynayotgan qatnashchi qatnashchi 5-10 
daqiqa iliq psixologik iqlimni tashkil qilishga qaratish kerak.
O`yindan so`ng ushbu vaziyat muhokama qilinadi va sinfdagi 
vaziyatni normada ushlab turishi uchun kutilmagan vaziyatlarda ham 
yaxshi natijalarga erishishi uchun nima qilish kerak? savollarga javob 
topishga harakat qiladilar.
Guruh muhokamasidan so`ng «sinfni 5minutda qanday 
tinchlartirish mumkin vaziyatga samarali va foydali usullarni ko`rsatish 
mumkin.
Ushbu 
mashqda 
o`qituvchi 
baholanadi 
va 
psixologik 
o`qituvchilarining maslahatlari va yo`l yo`riqlari tushuntiriladi.
Ushbu mashqda o`qituvchi o`quvchilarini bir vaqtning o`zida ham 
nazorat qilish ham boshqarisi xususida fikr almashinadi.
«Maqsadda qat`iy turish» mashqi 
Mashq maqsadi: ishda malakasini oshirish va birinchi darsdanoq 
kuch va energiya yo`naltirish.
O`qituvchilar guruhi qo`lay tarzda aylana bo`lib o`tirishadi. 
Psixolog ularga o`zini bo`sh qo`yib, ko`zini yumushni aytadi.
13 

---

Tinchlantiruvchi, yumshoq ovoz bilan keyingi tekkistni aytadi. 
Tasavvur qiling, sizning bo`gan sinfga kirishga hohishingiz yo`q 
Bor kuchingizni «Agar» ga qarating «Agar men yaxshi kayfiyatda 
bo`lganimda quvonch bilan sinfga kirak edim. Men ko`chada ketar 
ekanman o`quvchilarim haqida o`ylayman va ularni tezroq ko`rishga 
kelaman.