Buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti «iqtisodiyot nazariyasi»

Xodimlar harakatini o’rganish maqsadida quyidagi mutlaq ko’rsatkichlardan foydalaniladi:

1. 
   Umumiy ishchi toifasiga kiritilganlar soni:
   

(K)=38k+4k = 42kishi (13);

2. 
   Umumiy ishchi toifasidan chiqqanlar soni
   

(B)=4k+6k+16k+2k+2k=30kishi (14);

1. 
   Zaruriy aylanma=4k+6k+2k=12kishi; (15);
   
2. 
   Ortiqcha aylanma=16k+2k=18kishi. (16);
   

Xodimlar harakati nisbiy ko’rsatkichlarini hisoblash uchun kerak o’rtacha yillik ishchilar sonini hisoblaymiz. Buning uchun:

1. 
   yil oxiridagi ishchilar soni:
   

T₁=T₀+K-B, T₁=360+42-30=372 kishi (14);

2. 
   o’rtacha yillik ishchilar soni: (17);
   

Korxonada mehnat resurslaridan foydalanish holatini tahlil qilish maqsadida Buxoro viloyati Galaosiyo shahrida joylashgan "Galaosiyo-non" MCHJ iqtisodiy ko’rsatkichlarini tahlil qildik.

Jadvaldan kurinib turibdiki, korxonada tovar mahsuloti 2017 yilga nisbatan va 2018 yilga nisbatan xam ko’payishini ko’rishimiz mumkin. Tovar mahsulotl solishtirma baxolarda xam yildan yilga kupayib borgan. Tovar mahsulotl 2019 yilda 2017 yilga nisbatan 48,5 %ga ko’paygan. Buning asosiy sababi korxonada mahsulotlar ishlab chiqarish xajmi natural ifodada 2019 yilda 2017 yilga nisbatan 114 foizga, kupaygan bulsa, 2018 yilga nisbatan esa 116 foizga ko’paydi.

Ayniksa, korxonada kandalot mahsulotllari ishlab chikarishning utgan yillarga nisbatan tez su’ratlar bilan kupayganligini kuzatishimiz mumkin.YA’ni, kandalot mahsulotllari ishlab chikarish 2019 yili 2017 yilga nisbatan 5,5 tonnaga kupaygan bulsa, 2018 yilga nisbatan esa 8 tonnaga kupayganini kurishimiz mumkin.

Ma’lumki korxonaning asosiy samaradorlik kursatkichlardan biri 1 so’mlik tovar mahsulotl xarajatlaridir, Jadvaldan kurinib turibdiki . korxonada ushbu xarajatlar yildan yilga turlicha uzgarmokda. YA’ni 1 so’mlik TM xarajatlari 2019 yili 2017 yilga nisbatan 0,9 tiyinga kamaygan bulsa 2018 yilga nisbatan esa 2,09 tiyinga kupaydi.

6-jadval

"Galaosiyo -non" MCHJ ning iqtisodiy kursatkichlari.

№	Ko’rsatkichlar nomi	O’lchov birligi	2017 yil	2018 yil	2019 yil	2019 yil 2017 ga nis.%	2019 yil 2018 ga nis.%
1.	Tovar mahsulot:	ming s.	255935	275404	380071	148,5	138,0
2.	Natural ifodada mahsulotlar hajmi	tonna	822,8	811,1	940	114	116
A)	non maaxsulotlari	tonna	754	742	855	113,4	115,2
B)	makoron mahsulotllari	tonna	54,3	57,1	65	119,7	113,8
C)	qandolat mahsulotllari	tonna	14,5	12	20	137,9	166,7
2.	I/CH va sotish xarajatlari	ming s.	225522	234301	331301	146,9	141,4
3.	1 so’mlik TM xarajatlari.	tiyin	88,12	85,08	87,17	98,9	102,5
4.	Sof foyda	ming s.	3220	2609,4	2077,9	64,5	79,6
5.	Asosiy fondlarning o’rtacha qiymati.	ming s.	15840	18412	21452	135,4	116,5
6.	Aylanma aktivlar	ming s.	54115	69081	81456	150,5	117,9
7.	Jami mulk	ming s.	69955	87493	102908	147,1	117,6
8.	Kapital rentabelligi	%	9,78	18,09	25,41	15,6	7,3
9.	Aylanma aktivlarning aylanishi	marta	4,78	3,97	4,75	0,0	0,8

Manba: “Gala-Osiy non” MCHJ 2017-2019 yillar ma’lumotlari

Aholining oziq-ovqat mahsulotllariga bo‘lgan talabini qondirish korxonalarning asosiy vazifalaridan biri xisoblanadi..Sanoat mahsulotlapi ishlab chiqapishning og‘ishmay o‘sishi milliy dapomad hajmini oshipadi, ishlab chiqapish o‘sish supatlapining yuksalishi uchun qo‘shimcha manbalapni yapatadi va mehnatkashlapning moddiy farovonlik dapajasini yanada oshipadi.

Mahsulot ishlab chiqarish va sotishda tahlilning asosiy vazifalari quyidagilardan ibopat:

- mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bo‘yicha belgilangan peja topshipiqlapning tigizligini tekshipish;

-kopxonalar mahsulot ishlab chiqapish rejasining bajarilishi va uz­garishining hajmi , tarkibi, nomenulaturasi, assotimenti, sifati bo‘yicha va bip tekisda ishlab chiqapishga baho berish;

• 
  o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishlarni va uning sabablarini aniqlash; - tuzilagan shartnoma majburiyati asosida mahsulotni etkazib berish bo‘yicha pejaning bajarilishiga baho bepish;
  

- mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotishni amalga oshirish bo‘yicha rezervlarni aniqlash va uning taprkibi hamda sifatini yaxshilash kabilar.

7 -jadval.

Tovar mahsulotl buyicha reja bajarilishining taxlili

Kursatkichlar	Utgan y	Xisobot y		Rejaga nisbatan usishi %	Utgan y.ga nisbatan usishi %
		reja	amal
Tovar mahsulotl solishtirma baxoda (ming so’m)	332644,19	402300	385508	95,83	115,89
Tovar mahsulotl :
-rejada kabul kilingan baxolarda	X	393925	378562	96,10	X
-xarakatdagi baxolarda	X	X	380071,16	X	X

Manba: “Gala-Osiy non” MCHJ 2017-2019 yillar ma’lumotlari

Jadvaldan kurinib turibdiki korxonada tovar mahsulotl solishtirma baxolarda rejaga nisbatan 4,17 % ga yoki 16792 ming so’mga kamaydi Utgan yilga nisbatan esa 15,89 % ga eki 52863,8 ming so’mga kupaydi Tovar mahsulotl rejada kobul kilingan baxolarda xam rejaga nibatan 3,9 %ga eki 153631 ming so’mga kamaydi.

Taxlil kilaetgan yillarda korxonada ishlab chikariletgan bir kator mahsulotllarning ulgurja baxosi kupaydi. Buning natijasida korxona kushimcha 1509,15 mingn so’mga kushimcha tovar mahsulotl oldi.

" Galo-osie" MCHJ da mahsulotl ishlab chikarish xajmining kamayishiga bir kator omillar ta’sir kildi. Ularga kuyidagilar kiradi:

korxonaning non mahsulotllariga bulgan talabning oldingi yillarga nisbatan kamayganligi, ayniksa makoron mahsulotllarga bulgan talabning kamayishi korxonaning mahsulotl ishlab chikarish va sotish xajmiga salbiy ta’sir kursatdi.

Jadvaldan kurinib turibdiki korxonada rejaning bajarilishi 96,1 % ni tashkil kildi. Rejaga nisbatan 3,9 %ga kam mahsulotl ishlab chikarilgan.

8-jadval.

Reja bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishning bajarilishi, 2019y.

Mahsulotl turlari	tovar mahsulotl xajmi ming so’m
	reja	amal	usish darajasi, %
a) Non mahsulotllari jami	364780	357927	98,1
shu jumladan qolipli nonlar	340260	337342	99,1
milliy nonlar	24520	20585	84,0
bulochka mahsulotllari	25402	14540	57,2
v) konditer mahsulotllari	10540	6525	61,9
b) makaron mahsulotllari	18605	14110	75,8
Jami	393925	378562	96,10

Manba: “Gala-Osiy non” MCHJ 2017-2019yillar ma’lumotlari

Non mahsulotllaridan korxonada bulochka mahsulotllari buyicha korxona reja 57,2 %ga bajarilgan va rejaga nisbatan 10863 ming so’mga kam mahsulotl ishlb chikarilgan. Konditer va makoron mahsulotllari buyicha xam reja bajarilmagan.

Demak, korxona oldida turgan asosiy vazifalardan biri- ishlab chiqarilayetgan mahsulotllarning assortimentini kengaytirish va ularning sifatini oshirish xisoiga mahsulotl sotish xajmini kupaytirish bulib qolmoqda.

2.2. Korxonada xodimlardan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi.

Korxonada mehnat resurslaridan to’laroq foydalanish maqsadida ish vaqti o’rganiladi. Agar mehnat uning davomiyligi bilan o’lchansa, ish vaqti esa kalendar vaqtning bir qismi bo’lib, ishchining shu kalendar vaqtda ishlagan vaqtini ifodalaydi. Kalendar vaqt sekund, minut, soat, kun, hafta, oy va yillarda o’lchansa, ish vaqti esa, kishi/sekund, kishi/minut, kishi/kun, kishi/hafta, kishi/oy, kishi/yil o’lchov birligi bilan o’lchanadi.

Kishi/sekund, kishi/minut o’lchov birliklari ko’proq mehnatni me’yorlashtiradi, xronometraj o’tkazish, ish kunini suratga olish, avomatlashtirilgan ishlab chiqarishda foydalaniladi. Amaliyotda ko’proq kishi/kunlar va kishi/soat o’lchov birliklaridan foydalaniladi.

Ishlagan kishi/kun – ishchining ishga kelib tushgan kuni hisoblanadi. U qisqartirilgan (imtiyozli) yoki ustama ishlashdan qat’iy nazar ishlangan kishi/kunlar hisobiga kiritiladi.

Ishlagan kishi/kunlar hisobiga quyidagilar kiritiladi:

1.Mazkur kunda korxonada ishlagan haqiqiy ishchilar kishi/kunlari;

2.Korxona tashqarisida, korxona yo’llanmalari bilan ishlagan kishi/kunlar kunlari, shu jumladan, xizmat safaridagilar ham.

3.Asosiy ish joyida bo’sh turish bo’lganligi sababli, boshqa ishlarga jalb etilganlar.

Ishlagan kishi/kunlariga nisbatan ishlagan kishi/soati aniqroq o’lchov birligi bo’lib, haqiqiy ishlagan ish vaqti, o’lchov birligi hisoblanadi. Ishlagan kishi/soati ham belgilangan, ham ustama ishlagan haqiqiy soatlarini ifodalaydi. Ishlagan kishi/soatlarga bo’sh turishlar, ishga kech qolish, erta ketish, qonuniy yoki noqonuniy ishlanmagan soatlar kiritilmaydi. Albatta, kishi/soatning ham kamchiligi mavjud. U ish soati ichidagi yo’qotishlarni aniq hisobga olmaydi.

Kishi/hafta, kishi/oy, kishi/yil o’lchov birliklari o’rniga o’rtacha haftalik, o’rtacha oylik, o’rtacha yillik ishchilar soni iborasi ishlatiladi.

Yuqorida ish vaqti o’lchov birliklari ko’rib chiqildi. Shu o’lchov birliklari yordamida jami ish vaqti fondlari hisoblanadi.

Kalendar vaqt fondi ikki usul bo’yicha hisoblanadi:

• 
  kalendar vaqt fondi q ishga kelgan kishi/kunlar Q ishga kelmagan kishi/kunlar;
  
• 
  kalendar vaqt fondi q kalendar kunlar  o’rtacha ro’yxatdagi xodimlar soni.
  

Tabel vaqt fondi kalendar vaqt fondidan bayram va dam olish kunlari fondiga kamroqdir. Maksimal imkoniyatli vaqt fondi tabel vaqt fondidan navbatdagi ta’til kunlari fondiga kamroqdir.

Korxona faoliyatinig uzluksizligini ta’minlash maqsadida, korxona mahsuloti realizatsiyasi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun bizlar korxona mahsulotining sotilishini tahlil qildik.

9-jadval

Sotilgan mahsulotl hajmining tahlili.

Ko’rsatgichlar	2017yil	2019 yil	farqi +,-
Ombordagi tayyor mahsulotlning yil boshidagi koldigi mln so’m.	50	0	-50
YUklab yuborilgan puli tulanmagan tovar mahsulotlning yi boshidagi koldigi ming.so’m.	800	1850	1050,0
Tovar mahsulotl mln.so’m	275404	380071	104667
Ombordagi tayyor mahsulotlning yil boshidagi koldigi ming so’m.	0	0	0
YUklab yuborilgan puli tulanmagan tovar mahsulotlning yi boshidagi koldigi ming.so’m.	1850	4599	-2749
Sotilgan mahsulotl ming.so’m.	274502	386520	112018

Manba: “Gala-Osiy non” MCHJ 2014-2016 yillar ma’lumotlari

Jadvaldan kurinib turibdiki korxonada sotilgan mahsulotl utgan yilga nisbatan 112018 ming so’mga yoki 40,8 % ga ko’paydi.

Uning uzgarishiga tovar mahsulotl, ombordagi tayyor mahsulotlning yil boshidagi va yil oxiridagi koldiklari ta’sir kildi. Tovar iaxsulot 2019 yili 2018yilga nisbatan 104667 ming so’mga kupaydi, Bu esa sotilgan mahsulotlni 38,1 % ga kupaytirdi YUklab yuborilgan ammo puli tulanmagan tayyor mahsulotllarning yil boshidagi koldigi 2019 yi 2018yi nisbatan 1050 ming so’mga kupaydi, bu esa uz navbatida sotilgan mahsulotlni 0,4 %ga kupaytirdi YUklab yuborilgan ammo puli tulanmagan tayyor mahsulotllarning yil oxiridagi i koldigi 2019 yi 2018yi nisbatan 2749 ming so’mga.so’mga kupaydi bu esa uz navbatida sotilgan mahsulotlni -1,00 % ga kupaytirli shunday kilib umumiy ta’sirni xisoblaymiz

+38,1 +.0,4 +1 =40,81%

SHunday qilib sotilgan mahsulotl utgan yilga nisbatan kamaydi va bu salbiy xolatdir va uning kamayishiga tovar mahsulotlning kamayishi salbiy ta’sir kursatdi.
10-jadval.

Korxona mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi

№	Ko’rsatkichlar nomi	O’lchov birligi	2017 yil	2018 yil	2019 yil	2019 yil 2017 ga nis.%	2019 yil 2018ga nis.%
1.	Xodimlar o’rtacha ro’xatdagi soni	kishi	22	21	25	113,6	119,0
2.	Mahsulotl sotishdan sof tushum	ming s.	258556	274502	386520	149,5	140,8
3.	Ish haqi fondi	ming s.	19904	26993	42135	211,7	156,1
4.	O’rtacha ish haqi	ming s.	904,7	1285,4	1685,4	186,3	131,1
5.	Mehnat unumdorligi	ming s.	11752	13071	15460	131,6	118,3

Manba: “Gala-Osiy non” MCHJ 2017-2019yillar ma’lumotlari

Korxonada ishlovchilar soni 2017yilga nisbatan 3 va 2018yilga nisbatan 4 kishiga ko’paydi. Ishlovchilar soni ko’payishi tovar mahsulotl xajmining kupayishiga ta’sir qildi va bu esa o’z navbatida korxonada mehnat unimdorligining o’sishiga olib keldi Jadvaldan ko’rinib turibdiki, mehnat unumdorligi 2017 yilga nisbatan 31,6 % ga o’sdi.

XULOSA

VA

TAKLIFLAR

Mehnat resurslari mamlakat aholisining o‘z psixofiziologik va aqliy sifatlari bilan moddiy ne’matlar ishlab chiqarishga yoki xizmatlar ko‘rsatishga qodir bo‘lgan qismidan iboratdir.

Mehnat resurslari deb, o‘zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to‘plamiga aytiladi.

Bozor iqtisodiyotiga o‘tish esa aksincha, insonning tashabbuskor va faol bo‘lishini nazarda tutadi. Uning qanday yashashi o‘zining yangi iqtisodiy tizimga singib, u bilan hamohang bo‘lib ketish mahoratiga bog‘liq. Insonning jismoniy imkoniyatlari va ma’lumotlilik darajasi, ma’naviyati qanchalik yuqori bo‘lsa, bu narsa shunchalik muvaffaqiyatliroq kechadi.

Kishining yoshi aholi tarkibidan mehnat resurslarini ajratib olish omillaridan biridir. Ma’lumki, mehnat resurslaridagi mehnat qilish uchun mavjud bo’lgan jismoniy va ma’naviy imkoniyatlari inson hayotining ilk va etuklik davrlarida shakllanadi va rivojlanib boradi, qarilik chog’ida esa tabiiy ravishda kamayib boradi.

Mehnat resurslari butunning qismi sifatida aholining takror ishlab chiqarilishi (ya’ni uning doimiy ravishda tiklanib turishi)ni aks ettiradi. SHuning uchun mehnat resurslari sonining dinamikasi pirovard natijada aholi soni dinamikasini aks ettiradi.

SHunday qilib, biz mehnat resurslari butun aholiga taalluqli jarayonlar bilan bevosita bog‘liqligini e’tirof etgan holda, mehnat resurslari dinamikasining ma’lum darajada nisbiy «mustaqilligi»ga e’tiborni qaratamiz. U mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan demografik asosni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Mehnat resurslarining harakati ularning soni, tarkibi, taqsimlanishi va joylanishining vaqt bo’yicha o’zgarishidir. Bu o’zgarish qo’yidagi ko’rinishlarda bo’lishi mumkin:

• 
  Tabiiy harakat;
  
• 
  Xududlar ichida va hududlararo harakat;
  
• 
  Tarmoqlar ichida va tarmoqlararo harakat;
  
• 
  Professional (kasbga oid) harakat;
  
• 
  Ijtimoiy harakat.
  

Tabiiy harakat mehnat resurslarining bir yoshdan ikkinchi yoshga o’tishi uning ko’payishi va kamayishi, yosh bo’yicha tarkibning o’zgarishi tushuniladi. Щududlar ichidagi va hududlararo mehnat resurslarining harakatlanishi bu mexanik harakatlanishni anglatib, mehnat resurslarining bir manzildan ikkinchisiga ko’chishini anglatadi.

Mehnat resurslarining tarmoq ichidagi va tarmoqlararo harakati mehnat resurslarini bir tarmoq ichida bir korxonadan ikkinchisiga o’tishini hamda turli tarmoqlardagi korxonalarda ish joyini o’zgartirishini bildiradi.

Kasbga oid harakatlanish mehnat resurslari kasbni o’zgartirishlari tushuniladi. Mehnat resurslarining ijtimoiy harakatlanishi esa malakasini oshirish, amaliy bilim va ko’nikmalarini oshirib borishlari tushuniladi.

Mehnat resurslari shakllanishining va ulardan foydalanishning mintaqaviy xususiyatlarini hisobga olish mehnat resurslarini o‘rganishning eng muhim tomonlaridan biridir. Masalaning bu tomonini bilish mehnat munosabatlarini, mehnat bozorini davlat yo‘li bilan samarali tartibga solish uchun zarur.

Mehnat resurslari va ish bilan bandlik o‘zaro uzviy alokadorlik xususiyatiga ega. Ish bilan bandlik shakllarining kengayib borishi mehnat resurslarini boyitishga xizmat kiladi.

Korxona xodimlari soni haqida ma’lumot korxona mehnat hisobotida aks ettiriladi. Korxona xodimlari sonining birlamchi hisoboti ishga qabul qilish va ishdan bo’shatish buyruqlaridan boshlanadi va korxona xodimlarining kunlik ro’yxatdagi soniga kiritiladi. Hamma xodim toifalari, doimiy, vaqtincha, mavsumiy ishga qabul etilgan, asosiy yoki yordamchi ish faoliyatiga qaramasdan, korxona tarkibida alohida shtatdagi xodimlardan tashqari o’rindoshlik bo’yicha ishlovchilar (sovmestitellarning) hisobi ham yuritiladi.

Ro’yxatdagi xodimlar soniga ishga qabul qilish haqida buyruq chiqqan kundan boshlab, to ishdan bo’shatish haqida buyruq chiqquncha ro’yxatda bo’lganlar kiritiladi. Doimiy xodimlar soniga ishga qabul qilish buyrug’ida muddati ko’rsatilmagan hodisalar kiritiladi.

FOYDALANILGAN

ADABIYOTLAR

RO’YXATI

1. 
   Абдураҳмонов Қ.Х. “Инсон тараққиёти” (Дарслик) Т.: -“Fan va texnologiya” 2014 -475 б.
   
2. 
   Абдураҳмонов Қ.Х. ва бошқалар. «Меҳнатни муҳофаза қилиш» - ўқув қўлланма Т.: 2000
   
3. 
   Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси. Дарслик. - Т.: Мehnat, 2013. - 763 бет.
   
4. 
   Авлиёқулов н.х.. Замонавий ўқитиш технологиялари.- Бухоро. Матбаа, 2001.- 68 б.
   
5. 
   Авлиякулов Н.Х. Замонавий ўқитиш технологиялари. Ўқув қўлланма. -Т: 2001. – 68 с.
   
6. 
   Авлиякулов Н.Х., Мусаева Н.Н. Касб-ҳунар коллежларида касбий фанларнинг модулли ўкитиш технологиялари. Ўқув методик қўлланма. - Т.: Янги аср авлоди, - 2003. – 88 с.
   
7. 
   Акромов Э.А Корхоналарнинг молиявий холати тахлили. – Т.: Молия, 2008.-223 б.
   
8. 
   Алексеенко В. А.,. Матасова И. Ю Основы безопасности жизнедеятельности. Начальное профессиональное образование Издательство: Юнити-Дана  2001 
   
9. 
   Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник – М.: 1997
   
10. 
    Башкатов О.Э. и др. Общая теория статистики. 5-е изд. -М.: Финансы и статистика, 2006, 105с.
    
11. 
    Бобожонов О., Жуманиёзов К.. Молиявий хисоб бўйича амалий машгулотлар, ўкув кўлланма. 2-нашри. 18 б.т. адади 2000. Тошкент. “Адабиёт жамгармаси”. 2004 й.
    
12. 
    Буланов И.С, Волгин Р.А. Рынок труда. Учебник. – М.: Экза­мен, 2007. – 479 стр.
    
13. 
    В.Д Грибов, В.П. Грузиков Экономика предприятия. Практикум. 3-е изд. перераб. и доп. Учебник М.: ФиС 2012.
    
14. 
    Волков О.И. Экономика предприятия. Учебник. -М.: ИНФРА-М, 2000.
    
15. 
    Дж.Эдни Юл, М.Дж.Кендэл. Теория статистики. М.: Госстатиздат, 1960, 120-200-бетлар.
    
16. 
    Додобоев Ю.Т. «Корхона иктнсоди» Т.: Андижон нашриёти. 2002 йи.
    
17. 
    Ергашев Е. Иқтисодий ва молиявий таҳлил: Дарслик. – Т.: «Молия», 2000.
    
18. 
    Ёрматов.Г.Е. “Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” Т.: 2003
    
19. 
    Махмудов Э.Х. и др. Экономика предприятие тексти лекции Т.: 2000 г
    
20. 
    Махмудов Э.Х. Корхона иқтисодиёти: Ўқув.қўлл. –Т.: Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти, 2004.
    
21. 
    Н.М. Соатов, Тиллаходжаев Бозор жараёнлари индекс таҳлили. -Т.:”Иқтисодиёт”, 2005, 248б.
    
22. 
    Соатов Н.М. Статистика. -Т.: Тиббиёт нашриёти, 2014 йил, 744
    

Интернет сайтлари

http://goldenpages.uz – иқтисодиётнинг энг сўнгги янгиликлари

http://rea.ru – Россия иқтисодиёт академиясининг веб-сайти.

www. inter- pedagogika. ru,

www. pedsovet.org,

www.inter-pedagogika.ru

www.ziyonet.uz