|
2.2. Korxonada xodimlardan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi..................40
Xulosava takliflar..................................................................................................41
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.....................................................................46
Kirish
Har qanday jamiyat taraqqiyotida mehnat resurslari asosiy hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bozor munosabatlari sharoitida resurslardan samarali foydalanishning alohida o’rni bor. Bozor iqtisodiyoti natijalilikni, foydalilikni taqozo etadi. Tartibli bozorga asoslangan iqtisodiyotda eng kam resurs sarflab ko’p natijaga erishish zarur. Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish jarayonida 5 turdagi resurslar tizimi harakatda bo’ladi: a) moddiy resurslar, b) mehnat resurslari, v) moliyaviy resurslar, g) energetik resurslar, d) axborot resurslari, ya’ni informastion resurslar. Mana shu resurslardan oqilona foydalanib, ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish mumkin. Korxona faoliyatining samaradorligini oshirishda moddiy resurslardan oqilona foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi.
Ishchi kuchidan to’laroq foydalanish maqsadida ish vaqti o’rganiladi. Agar mehnat uning davomiyligi bilan o’lchansa, ish vaqti esa kalendar vaqtning bir qismi bo’lib, ishchining shu kalendar vaqtda ishlagan vaqtini ifodalaydi.
Korxonalarda sidqidildan mehnat qilishga undaydigan omillar va shaxsiy manfaatdorlik darajasi va eng asosiysi, o’zining ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatining yakuniy natijasi uchun mas’uliyat hissi butunlay boshqacha ekani barchamizga yaxshi ma’lum.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi mehnat unumdorligi darajasini taqqoslash, shuningdek, uning dinamikasini o’rganish ishlari boshlanib ketdi. Dastlabki bosqichlarda unumdorlik mehnat unumdorligi sifatida o’rganildi, keyinchalik mehnat unumdorligini ishlab chiqarishninig boshqa omillari unumdorligiga o’xshash xususiy unumdorlik sifatida talqin qiladigan global unumdorlik konstepstiyasi umum qabul qilingan konstepstiyaga aylandi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda milliy hisobchilik tizimining paydo bo’lishi va rivojlanishi unumdorlikni o’rganish sohasidagi ishlarga yangi turtki bo’ldi, chunki bu tizim ma’lumotlari mehnat unumdorligini tarmoq va butun iqtisodiyot darajasida tadqiq qilish imkonini beradi, shuningdek, xalqaro taqqoslashlar uchun asos yaratadi.
Hozirgi kunda iqtisodchilarning aksariyat ko’pchiligi, unumdorlik ishlab chiqarish va jonli mehnat sarflari natijalarining nisbatini, iqtisodiy samaradorlik esa ishlab chiqarish natijalarining jonli va moddiylashgan mehnat sarflariga munosabatini ifodalaydi, deb hisoblaydi. Jonli mehnat sarflari xodimlarning o’rtacha ro’yxatidagi soni yoki ishlangan kishi/kunlari, kishi/soatlari soni ko’rsatkichlari bilan ifodalanadi.
Jonli mehnat eng muhim ishlab chiqarish omili hisoblanadi. Uni hisoblash maqsadida berilgan davrdagi xodimlarning o’rtacha soni yoki ishlangan vaqtdan foydalanish mumkin. Ishlangan vaqt mehnat unumdorligi darajasi va dinamikasini aniqlash imkonini beradi. Xodimlarning o’rtacha soni esa, faqat mehnat unumdorligi dinamikasini emas, balki uning ish vaqti potenstial fondidan foydalanishga bog’liq tarzda o’zgarishini ham aks ettiradi. Ravshanki, ishlangan vaqt tushunchasi malaka, intensivlik, mehnat shart-sharoitlari va boshqalar turlicha bo’lganligi tufayli turli toifadagi odimlar, iqtisodiyotning turli tarmoqlari uchun sifat jihatidan bir xil bo’lmaydi.
Mehnat resurslaridan samarali foydalangan asosida mehnat unumdorligini oshirish bo’lib hisoblanadi.
Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilandi:
Mehnat resurslari va ulardan foydalanishning nazariy asoslarini o’rganish;
Mehnat resurslarining shakllanishi bo’yicha bilimga ega bo’lish;
Korxonada mehnat resurslaridan samarali foydalanish bo’yicha adabiyotlarni o’rganish;
Tadqiqot ob’ekti sifatidagi korxonaning asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarini tahlil qilish;
Korxonaning ishchilari, ular mehnat unumdorligi ko’rsatkichlarini tahlil qilish;
Korxonada ish vaqtidan foydalanilgan holda, mehnat unumdorligini oshirish yo’llarini aniqlash;
Mavzu bo’yicha xulosa va takliflar ishlab chiqish.
Ishchi kuchi va ish vaqti statistikasi statistika fani o’rganadigan asosiy mavzulardan biri sifatida rivojlanib keldi. Statistika fanining ayrim tarkibiy unsurlari eramizdan avvalgi 3-4 ming yillarda paydo bo’lgan bulsa, fan sifatida 18 asrda paydo bo’lgan. 1749 yilda Gettigenda xalqaro huquq va statistika professori G.Axenval “davlatshunoslik” fanini “Statistika” deb atagan.
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida statistikadagi matematik oqim ingliz olimlari tomonidan rivojlantirildi. Statistika fani rivojlanishida rus olimlari ham o’zlarining munosib hissalarini qo’shganlar: V.N.Tatishev (1686-1750) – Rossiyada birinchi aholi ro’yxatini o’tkazgan va aholini joriy hisobini tatbiq qilish lozimligini kun tartibiga qo’ygan; K.I.Krilov (1689-1737)-statistikada ilk bor davlatni tavsiflovchi iqtisodiy-statistik ma’lumotlarni statistik jadval yordamida izohlagan; D.P.Juravskiy – birinchilardan bo’lib, statistika faniga ta’rif bergan. Sobiq Ittifoq davrida ijod qilgan va statistika fani rivojlanishiga va amaliyotiga o’zlarining munosib hissalarini qo’shgan statistik olimlarni bugun eslash joizdir. Ularga S.G.Strumilin, V.S. Nemchinov, V.N.Starovskiy, M.N.Smit, B.S.Yastremskiy, S.M.Yugenburg (ko’p yillar Samarqand kooperativ institutida ishlagan), A.Ya.Boyarskiy, A.I.Gazulov, A.I.Petrov, T.V.Ryabushkin, V.M.Simchera, N.N.Ryauzov va boshqalarni kiritish mumkin.
O’zbekiston Respublikasida statistikaning rivojlanishida va uni o’zbek xalqiga o’rgatishda diqqatga sazovor ishlar qilingan. Birinchi “Statistika” kafedrasi 1932 yilda Toshkent, keyinchalik Samarqand va boshqa shaharlarda tashkil etilgan.
Respublikamizda birinchi bo’lib statistikadan doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan fan arbobi unvoniga sazovor bo’lgan olimlarimiz N.M.Soatov va E.A.Akromovdir.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng, o’zbek tilida “Statistika” fani bo’yicha o’quv adabiyotlari chop etila boshlandi. Shuningdek, statistika bo’yicha mutaxassislar Yo, Abdullaev, X.A.Shodiev, M.Ya.Xamroev, X.H. Nabiev N.M., Soatov G.N. Tillaxo‘jayevalar ham statistic guruhlash bo’yicha tadqiqot ishlarini olib borganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
