Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Detallarga qo’yilgan asosiy talablar.

Mustahkamlik - ishlash sharoitida detalning deformastiyalanish me’yorida bo’lgani holda sinmay benuqson ishlay olish hususiyati uning mustahkamligi deyiladi.

Bikirlik - ayrim detallar uchun faqat mustahkamlikning o’zi etarli emas. Masalan: vallar ruxsat etilganidan ko’proq egilishi mumkin. Bunday valni ishlatib bo’lmaydi, chunki valga o’rnatilgan detallar, masalan tishli g’ildiraklar orasidagi masofa chegara­langan bo’ladi. Valning ko’p egilishi natijasida tishli g’ildirak­lar tez ishdan chiqadi. Demak bunday detallarni mustahkamligidan tashqari bikirligini ham ta’minlash kerak. Buning uchun detalning qay eri ko’proq egilishi mumkin bo’lsa, o’sha eridagi deformastiya qiymati aniqlanadi va ruxsat etilgan qiymati bilan taqqoslana­di. Topilgan qiymat ruxsat etilgandan kichik yoki unga teng bo’l­sa, detalning bikirligi qoniqarli bo’ladi. Bikirlik detallar­ning chidamliligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Masalan tishli g’il­dirakda dinamik kuchlar paydo bo’lishi va shovqin hosil bo’lishi mumkin.
Titrashga chidamlilik. Mashinada ishlash tezligini oshirish na­tijasida titrash yuzaga keladi. Buni yo’qotish uchun rezonans hodi­sasini oldini olish kerak. Rezonans hodisasi detalning o’zida hosil bo’ladigan xususiy tebranish chastotasi tashqi kuch ta’sirida bo’ladigan tebranish chastotasi bilan bir xil bo’lib qolganda ro’y beradi. Shuning uchun bu ikki xil chastotani bir - biriga teng bo’lib qolmasligini ta’minlash kerak. Titroq so’ndirgichlar, ya’ni maxsus elastik elementlar titrash hodisasini kamaytirish uchun mashinalarga o’rnatiladi.
Issiqlikka chidamlilik. Detallarning ishqalanishi natijasida issiqlik chiqadi. Mashinalarni loyihalashda ularda hosil bo’ladi­gan issiqlik miqdori (Q), mashinadan tashqariga tarqaluvchi issiqlik miqdoridan (Q₁) kichik yoki teng bo’lishi kerak, ya’ni:

Q  Q₁

Eyilishga chidamlilik. Detallarning ishlash davri eyilish da­rajasiga qarab belgilanadi. Eyilgan detal notekis ishlaydi. Na­tijada ish sifati pasayadi. Eyilish ishlash sharoitiga, moylanish da­rajasi, kontakt kuchlanishning qiymatiga bog’liq. Eyilishga chidam­lilikni ta’minlash uchun solishtirma bosim p va shartli koeffisti­ent pv ni aniqlab ruxsat etilgan kattalik bilan solishtiriladi.
p  [p]; pv  [pv]
Ishonchli ishlash - mashinaning to’xtab qolmay ishonchli ishlash da­rajasidir. Agar mashina 100 marta yoqilganda 96 marta ishlab ket­sa, bu mashinaning ishonchlilik koeffistienti 0,96 bo’ladi.
Detalning mustahkamligini ta’minlash uchun xavfli kesimdagi kuchlanish ruxsat etilgan kuchlanishdan kichik yoki teng bo’lishi ke­rak. Mustahkamlik sharti umumiy holda quyidagicha ifodalanadi:

bu yerda kuchlanish ( yoki ) kuch, moment va kesim o’lchamlari funkstiyasi sifatida aniqlanadi. Ruxsat etilgan kuchlanish [] esa chegaraviy kuchlanish _ch ning mustahkamlik zapasi, ehtiyot koeffi­stienti n ga bo’lgan nisbatiga teng.
Odatda mashinaning ish bajaruvchi qismiga zarur bo’lgan quv­vat beradigan va harakat tezligi uzatadigan mexanizmlar yig’in­disi mashinaning yuritmasi deb ataladi.