Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

5-MAVZU: MEXANIZMLARNI KINEMATIK XUSUSIYATLARINI ANIQLASH. TEZLIK VA TEZLANISHLAR PLANI.
REJA:

1. 
   Oddiy sterjenli mexanizmlar kinematikasini o’qitishda maqsad va vazifalari.
   
2. 
   Mexanizm zvenolarining holatini qurish va nuqtaning traektoriyasi.
   
3. 
   Tezlik va tezlanish turlari.
   
4. 
   Krivoship polzunli mexanizm tezlik rejasi.
   
5. 
   Uzatish nisbati va uning xillari.
   
6. 
   Krivoship polzunli mexanizm tezlanish rejasi.
   

Kinematikaning o’qitishdan maqsad (kinematik tekshirish yoki kinematik analiz) nazariy mexanika kursida ta’riflangan, bu mumkin harakatlarni aniqlash. Mexanizm tadbiqi-bu zveno va unga tegishli nuqtaning mumkin bo’lgan harakatlarini aniqlash, ya’ni, mexanizm zvenolariga ta’sir etuvchi kuch va momentlarni hisobga olmagan taqdirda mumkin bo’lgan harakatdir.

Kinematik tekshirish vazifalari:
-mexanizmni ishlash prosessida zvenolarning holatini zveno nuqtalarining traektoriyasini aniqlash;
-zveno va unga tegishli nuqtalarning tezligini aniqlash;
-mexanizmda uzatish nisbatini hisoblash;
-zveno va unga tegishli nuqtaning tezlanishini aniqlash.
Ko’rsatilgan masalalar analitik, grafik va grafoanalitik metodlarda yechilishi mumkin. Har bir masalani yechimini ko’rib chiqamiz.
Mexanizm zvenosi holatlarini va unga tegishli nuqta traektoriyasini qurish. Mexanizmni ishlash prosessida zveno holatlarini qurish ko’pincha grafik usulidan kertiklar (zasechek) metodidan foydalangan holda olib boriladi. Mexanizmni bir qancha siljitilgan holatlarini qurishda, ya’ni mexanizm qo’zg’almas nuqtalari bitta joyni egallaydi. Qoidada juft sonli holatlar quriladi - 6, 8 yoki 12 mos ravishda kirish zvenosidagi aylana teng bo’laklarga bo’linadi. Buni markaziy bo’lmagan kirivoship polzunli mexanizm misolida ko’ramiz, ya’ni polzunning harakat yo’nalish chizig’i kirivoshipning aylanish o’qidan o’tmagan holat uchun (5.1-rasm). Mexanizm sxemasi uzunlik masshtabida chizilgan. Mashina va mexanizmlar nazariyasi kursida shunday masshtablar qo’llaniladiki, ular haqiqiy uzunlik qiymatini chizmadagi qiymatga nisbatan olinadi. Uzunlikning chizmadagi qiymati –bu millimetrlarda o’lchanadigan kesma, haqiqiy qiymatning o’lchov birligi esa, parametrlarning xiliga bog’liq bo’lib, masshtabda ular massa, burchak, moment, tezlik va h.k.bo’lishi mumkin. Uzunlikning masshtabi haqiqatda uzunlik bo’lib, metrda o’lchanadi. Masshtablar μ grek harfi mos ravishda indeks bilan belgilanadi: hozirgi holatda - bu uzunlik indeksi e:
(5.1)