Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

14.1-rasm.
harakatlanuvchi kulachokli mexanizm sxemasi keltirilgan bu kulachok qo’zg’almas yo’naltiruvchruvchi qaytma ilgarilanma harakat qiladi.
Tolkatel harakatining xarakteri bo’yicha:

1. 
   tolkatel ilgarilanma harakatlanuvchi
   
2. 
   silkinuvchi tolkatelli
   
3. 
   tolkatelli murakkab harakat qiluvchi
   

14.1-rasmda ko’rsatilgan hamma kulachokli mexanizm sxemalarida tolkatel ilgarilanma harakatlanadi. 14.2.a – rasmda silkinuvchi tolkatelli kulachokli mexanizm sxemasi keltirilgan; tolkatel 2 qo’zg’almas nuqtaga nisbatan silkinishi mumkin, u harakatining xarakteri kulachok 1 profiliga bog’liq 14.2b-rasmda tolkatelli murakkab harakat qiluvchi kulachokli mexanizm sxemasi ko’rsatilgan. Tolkatel 2 sterjenli sharnirli mexanizm bo’lib va u nuqtaning harakat trayektoriyasi bu mexanizm zvenosi o’lchamiga bog’liq u harakatining xarakteri, ya’ni tezlik va tezlanish kulachok 1 ning profilidan aniqlanadi.
4.Tolkatelning konstruksiyasi bo’yicha – kulachok bilan bog’langan tolkatelning bir qismi ko’riladi:
a) o’tkir uchli tolkatelli

3. 
   yassi tolkatelli
   
4. 
   tekis tolkatelli
   
5. 
   rolikli tolkatelli
   

O’tkir uchli tolkatelli kulachokli mexanizm sxemasi 14.1a-rasmda berilgan, yassi tolkateldagi esa kulachokning bog’lanishi oliy kinematik jufni tashkil etadi. Nazariyada bog’lanish bitta nuqtada bo’ladi. Haqiqatda kinematik juft elementlarining elastik siqilish natijasida kulachokdan tolkatelga uzatilayotgan kuch, bog’lanish sirtlarida kontakt yuza hosil qiladi, bu yuza qancha katta bo’lsa, kuchni uzatish sharti shuncha yaxshi bo’ladi, ya’ni kulachokli mexanizm ishlash sharoiti yaxshilashda. 14.2a-rasmda ko’rsatilgan kulachokli mexanizmda bu sharoitlar eng yomon, tolkatelning oxiri o’tkir uchli qilingan. Bunday kulachokli mexanizm katta kuchlarni o’tkaza olmaydi, u o’lchash sistemalarida foydalanishi mumkin, kulachok profilining yaqinligi