Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

Ishlab chiqarish korxonalari buxgalteriya apparati xodimlarining 

taxminiy xizmat lavozimi vazifalari

 

Xizmat lavozimi 

Xizmat vazifalari 

Bosh buxgalter 

Korxonada buxgalteriya ishini to’liq olib borilishini tashkillaydi, 

nazorat  qiladi  va  xodimlar  faoliyatiga  umumiy  rahbarlik  qiladi. 

Pul  mablag’lari  va  moddiy  qiymatliklardan  to’g’ri  foydalanish 

ustidan nazorat o’rnatadi. Xo’jalik operatsiyalarini hujjatlar bilan 

rasmiylashtirishni qonuniyligini nazorat qiladi, ish haqini to’g’ri 

hisoblash  va  berilishi  ustidan  nazorat  o’rnatadi.  Byudjetdan 

foydalanishga nazorat o’rnatish, soliq to’lovlarining eng maqbul 

variantlarini  tanlash  va  soliq  hisobotlarini  tuzish  va  topshirish. 

Korxona  moliya-xo’jalik  faoliyatiga  tegishli  bo’lgan  qonunlarni 

buzilishini hamda kamomadlar va yo’qotishlar oldini olish, ular 

sodir bo’lganda tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtirish va tergov-

sud idoralariga topshirish. 

Bosh buxgalter 

o’rinbosari 

Kassa  va  hisob  raqami  operatsiyalarini  uchyotini  olib  boradi. 

Bosh buxgalter o’rnini bosadi. 

Ombor buxgalterlari 

Moddiy  ishlab  chiqarish  zahiralarini,  tayyor  mahsulotlarni 

qiymatliklarni  sotib  olishni,  ishlab  chiqarishdan  kelishini  va  chiqib 

ketishini hisobga olish bilan shug’ullanadi. 

Kassir 

Naqd  pul  mablag’larini  harakati  va  unga  tenglashtirilgan, 

qimmatli  qog’ozlarni  (aktsiyalarni,  obligatsiyalarni,  markalarni) 

uchyotga olish bilan shug’ullanadi. 

Ishlab chiqarish 

bo’limi buxgalteri 

Asosiy  va  yordamchi  ishlab  chiqarish  tsexlarida,  tsex 

boshliqlarining  hisobotlari  asosida  ishlab  chiqarish  xarajatlarini 

sintetik  va  analitik  uchyotini  yurgizadi,  ishlab  chiqaraligan 

mahsulotlarni  haqiqiy  tannarxlarini  kalkulyatsiya  qilish  bilan 

---

48 

 

 

shug’ullanadi.  

Hisoblashuv opera-

tsiyalari buxgalteri 

Debetorlar va kreditorlar, xaridorlar va mol yetkazib beruvchilar 

bilan sodir bo’ladigan hisob-kitoblarni uchyotga olish bilan 

shug’ullanadi. 

Asosiy vositalar, 

nomoddiy aktivlar 

buxgalteri 

Asosiy  vositalarni,  nomoddiy  aktivlarni  va  boshqa  moliyaviy 

qo’yilmalarni  harakati  bilan  bog’liq  bo’lgan  operatsiyalarni 

hujjatlashtirish, amartizatsiya hisoblash hamda sintetik va analitik 

uchyotini olib borish bilan shug’ullanadi. 

Auditr 

Soliqlarning to’g’ri hisoblanganligini, hisob ishlarining to’g’ri 

tashkil qilinganligini nazorat qiladi, moddiy qiymatliklarni 

inventarizatsiya qilish bilan shug’ullanadi. 

 

Korxona  ish  faoliyatining  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  boshqa 

xizmat lavozimlari ham kiritilishi mumkin. Masalan: Faoliyatida import va eksport 

operatsiyalari  ko’p  bo’lgan  korxonalarda  “Buxgalter-ekspert”  yoki  katta 

korxonalarda  “Buxgalter  analitik”  hisob  ishlarini  avtomatlashtirish  va 

kompyuterlashtirish, kapital qurilishi va zaruriyat bo’lganda boshqa guruhlar ham 

tashkil qilinishi mumkin.  

Buxgalteriya  xizmati  xodimlarining  faoliyati  bosh  buxgalter  tomonidan 

tuziladigan  va  korxona  rahbari  tomonidan  tasdiqlanadigan  “Buxgalteriya  apparati 

haqidagi  nizom”  talablari  doirasida  tashkil  qilinishi  lozim.  Nizomda  buzgalteriya 

apparatining  maqsadi,  vazifalari  ,  uning  korxonaning  boshqa  bo’linmalari  bilan 

aloqasi va buxgalteriyada ishni tashkil qilish tartibi yoritiladi. Nizom buxgalteriya 

apparati.  

Korxona  boshqaruv  tizimining  xususiyatidan  kelib  chiqib  buxgalteriya 

apparati  ikki  xil,  markazlashgan  va  markazlashtirilmagan  shakllarda  tashkil 

qilinadi.  Markazsizlashtirish  darajasi  bo’linmalarni  va  tsexlarni  tarkibi  hamda 

hisobning bajaradigan funktsiyalari bilan belgilanadi. 

Markazlashtirilmagan  shaklda  korxonaning  markaziy  buxgalteriyasi  bilan 

bir qotorda, uning mustaqil bo’lgan va mustaqil bo’lmagan tarkibiy qismlarida. 

---

49 

 

 

Buxgalteriya  guruhlari  va  bo’limlari,  alohida  tsexlar  bo’yicha  va 

korxona tarkibidagi birlashmalar shaklida tashkil qilinadi.

 

Bajaradigan  funktsiyalari  bo’yicha  buxgalteriya  bir  necha  darajada 

tashkil qilinadi: 

1. Balans va moliyaviy hisobotlarni tuzish bilan yakunlanadigan to’liq 

hisob olib borishga mo’ljallangan buxgalteriya; 

2.  TSexlar,  bo’linmalar  va  birlashmalar  faoliyatiga  tegishli  bo’lgan 

birlamchi  hujjatlarni  qabul  qilib, ularga  ishlov  beruvchi,  korxona  xodimlari 

bilan  hisob-kitoblarni  olib  boruvchi,  moddiy  qiymatliklarni  haqiqiy 

mavjudligini,  harakatini  nazorat  qiluvchi  va  hisobini  olib  boruchi  hamda 

bo’linmaga  tegishli  bo’lgan  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  hisobga  olishni 

amalga oshiruvchi buxgalteriya; 

3.  Birlamchi  hujjatlarni  to’g’ri  tuzilganligini,  moddiy  javobgar 

shaxslarni  hisobotlarini  va  videogramalarni  to’g’riligini  nazorat  qiluvchi 

hamda hisob ma’lumotlari asosida har xil axborotlar beruvchi buxgalteriya. 

Birinchi darajaga kiradigan markazlashtirilmagan buxgalteriya yuqori 

darajadagi  mustaqillikka  ega  bo’lgan  tarkibiy  tuzilmalarga  xos  bo’ladi. 

Masalan,  ishlab  chiqarish  birlashmasining  tarkibiga  kiruvchi  texnologik 

alohidalangan  hamkor  korxona,  tsexlar,  bo’linmalar,  yoki  sho’ba  va  qaram 

korxonalarda tashkil qilingan buxgalteriya.  

Ikkinchi  darajadagi  buxgalteriya  sanoat  ishlab  chiqarishi  bilan 

shug’ullanadigan  yirik  aktsiyadorlik  jamiyatlari,  kompaniya,  xolding  va 

boshqarmalar  tarkibiga  kiruvchi  tsexlarga  va  bo’linmalarga  xos  bo’lgan 

buxgalteriya.  

Uchinchi  darajadagi  buxgalteriya,  markazlashgan  buxgalteriyaga 

briktirilgan  bo’linmalarda,  tsexlarda,  uchastkalarda  faoliyat  yuritadigan 

axborot guruhlari.  

Yirik  ishlab  chiqarish  korxonalarining  (aktsiyadorlik  jamiyatlari, 

trestlar,  xoldinglar,  birlashmalar)  buxgalteriyasini  tarkibiy  tuzilishi  ularda 

faoliyat  yuritayotgan  xodimlarning  mehnat  taqsimotiga  asoslanadi. 

---

50 

 

 

Buxgalteriya  apparati  xodimlari  mehnat  taqsimoti,  ularning  bajaradigan  ishlarini 

turlari  (xodimlarning  bajaradigan  funktsiyalari)  va  hisob  ishlarini  qanchalik 

tugallanganligi  (yakunlanganlik)  darajasi  bilan  belgilanadi.  Buxgalteriyada  hisob 

ishlarini  qanchalik  tugallanganligini  ifodolovchi  mehnat  taqsimoti,  tugallangan 

hisob  jarayonini  yoki  ma’lum  bir  obhektni  hisobga  olish  bilan  belgilanadi. 

Bularning  har  birining  yutug’i  va  kamchiliklari  bor.  Misol,  bajaradigan  ishlarini 

turlari  bo’yicha  mehnat taqsimoti  sharoitida,  hisob jarayoni  detallashadi,  natijada 

bajaruvchilar  faoliyat  sohasi  cheklanib,  hisob  ma’lumotlarini  aniqligi  bo’yicha 

mahsuliyat  bir  qancha  bajaruvchilar  zimmasiga  tushadi. Hisob ishlarini  qanchalik 

tugallanganligini  ifodolovchi  mehnat  taqsimoti,  yuqori  malakali  buxgalterlarni 

talab  etadi.  Malakali  buxgalter  kadrlarni  yetishmovchiligi  amaliyotda  bir  xil 

mehnat  taqsimotiga  asoslangan  buxgalteriyalarni  tashkil  qilishga  har  doim  ham 

imkon  bermaydi.  SHuning  uchun  amaliyotda  bir  xil  mehnat  taqsimotiga 

asoslangan buxgalteriyalar deyarli uchramaydi.