Buxgalteriya va audit

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“BUXGALTERIYA VA AUDIT” KAFEDRASI
“AUDIT” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Audit standartlari
Bajardi: “Iqtisodiyot” fakulteti IMT-50 guruh talabasi Xamidullayev Omonullaxon
Tekshirdi: _____________

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana _________________________(imzo)_____________(imzo)'>«____» _______2022 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana «____» _______2022 y.
Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______2022 y. Baho «_____» _________	___________ (imzo) ___________ (imzo) ___________ (imzo)	Komissiya a’zolari: _____________________ _____________________ _____________________

TOSHKENT – 2022
Audit standartlari


Reja:
Kirish

1. 
   Auditni standartlarini maqsadi va vazifalari
   
2. 
   Auditorlik standartlari asosida auditorlik tekshiruvi tashkil etish tartib tamoyillari
   
3. 
   Auditorlik standartlari tarkibi hamda uni qo’llanilishi
   

Xulosa
Adabiyotlar ro’yhati


KIRISH
Transmilliy korporatsiyalar rivojlanishi, integratsiya va auditorlik firmalarining yirik xalqaro guruhlarga aylanishi bilan auditorlikni xalqaro miqyosda birlashtirish zarurati tug’ildi. Auditorlik sohasidagi muammolar butun dunyoda deyarli bir xil, shuning uchun har qanday mamlakatning professional tashkilotlari navbatdagi auditorlik muammosini hal qilishda, avvalo, uni hal qilish variantini auditorlik standartlarini ishlab chiqadigan boshqa tashkilotlarda o’rganadilar.
Inglizchadan tarjimada audit - bu tekshirish, qayta ko’rib chiqish. Ya’ni, auditorlik tekshiruvi va qayta ko’rib chiqish buxgalteriya hisobi va boshqa tekshiruvlarning turlari hisoblanadi. Aynan auditning maqsadi va vazifalaridagi farq asosan korxonalar va tashkilotlarda har doim bo’lgan va amalga oshirilayotgan auditorlik tekshiruvlari o’rtasidagi farqni aniqlaydi.
Ichki audit dunyoning turli mamlakatlarida o’nlab yillar davomida mavjud. Agar biz aktsionerlik jamiyatlari haqida gapiradigan bo’lsak, unda Evropada, xususan Frantsiyada, 1867 yildan beri kompaniyalarda auditor lavozimi o’rnatildi. Uning vazifalariga aktsiyadorlarning umumiy yig’ilishiga yillik moliyaviy hisobotni ko’rib chiqishda va ularni tasdiqlashda yordam berish kiradi. Qonun hujjatlariga muvofiq auditor aktsiyadorlarning vakolatli shaxsi bo’lgan. Hozirgi vaqtda audit moliyaviy hisobotlarni mustaqil ravishda tekshirishni amalga oshirish uchun professional auditorlarning faoliyatining alohida yo’nalishi hisoblanadi. Auditorlar, shuningdek, buxgalteriya hisobi va soliq qonunchiligi bo’yicha maslahat bilan bog’liq qo’shimcha xizmatlarni taqdim etishlari mumkin. Rossiyada so’nggi yillarda soliq maslahatchilari faoliyati, aslida soliq inspektori bo’lib shakllanib, mustaqil kasbga aylandi. Rossiya Federatsiyasida auditorlik faoliyati uchun qonunchilik bazasi 1993 yilda Rossiya Federatsiyasida Auditorlik faoliyatini vaqtincha o’tkazish qoidalari tasdiqlangandan so’ng shakllana boshladi. Hozirgi kunda Rossiyada 1996 yil 2000 yilgacha ishlab chiqilgan 07.08.2001 yildagi 119-FZ-sonli "Auditorlik to’g’risida" Federal qonun va auditorlik faoliyati uchun 38 ta qoidalar (standartlar) (PSAD) mavjud.
kirmaMoliyaviy hisobotlarning ishonchliligini ta’minlashda auditorlik tekshiruvlarining roli ularning auditorlik sub’ekti va auditorlik tashkiloti rahbariyatidan mustaqilligi, tekshirilayotgan korxonalar moliyaviy hisoboti bo’yicha mustaqil va shu sababli ob’ektiv fikr olish qobiliyatiga bog’liq. Mustaqillik omili nihoyatda muhim, chunki aynan shu narsa, mijozning moliyaviy hisoboti holati to’g’risida auditorlarning xolis va xolis fikrini ta’minlashga imkon beradi. Bu Xalqaro auditorlik standartlari mustaqil buxgalterning jamoat amaliyotida professional buxgalteriya faoliyatini belgilaydigan muhim omillardan biri deb hisoblaydigan Professional buxgalterlarning axloq kodeksidan oldinroq ekanligini tasdiqlaydi.
Xalqaro audit standarti auditorning javobgarligi va moliyaviy hisobot holatini baholashda uning fikri muhimligi moliyaviy hisobotlarning turli korxona va tashkilotlarning zamonaviy moliyaviy-iqtisodiy hayotidagi roli bilan bog’liq.

Auditorlik faoliyatini tartibga solishda xalqaro auditorlik standartlarining ahamiyati. Auditorlik standartlari - bu auditorlar professional auditorlik faoliyati davomida rioya qilishlari kerak bo’lgan yagona asosiy printsiplar. Ular auditorlik faoliyatini amalga oshirish tartibi, auditorlik tekshiruvi va tegishli xizmatlarning sifatini loyihalashtirish va baholash, shuningdek auditorlarni o’qitish va ularning malakasini baholash tartibiga yagona talablarni belgilaydilar. Standartlar auditorlarni firmalar ichida o’qitish uchun zarur bo’lib, auditorni sud jarayonida himoya qilishda ham foydalanish mumkin.
Xalqaro auditorlik amaliyoti qo’mitasi tomonidan ishlab chiqilgan xalqaro audit standartlari. Ular turli mamlakatlarda auditorlik faoliyatiga qo’yiladigan talablarni hujjatlashtiradilar. Ularning talablari ko’p millatli kompaniyalarni tekshirishda majburiydir;
Rivojlangan mamlakatlarda milliy standartlar mavjud. Hozirgi kunda Rossiyada auditorlik tekshiruvi bo’yicha 34 ta federal qoidalar (standartlar) mavjud. Ushbu auditorlik tashkilotlari, individual auditorlar, shuningdek, tekshiriladigan sub’ektlar uchun auditorlik faoliyati bo’yicha federal qoidalar (standartlar) majburiydir, bunga tegishli ko’rsatmalar bundan mustasno.
Professional auditorlik birlashmalarida amaldagi auditorlik faoliyatining ichki qoidalari (standartlari), shuningdek auditorlik tashkilotlari va ayrim auditorlarning auditorlik faoliyati qoidalari (standartlari). Auditorlarning kasbiy birlashmalarining funktsiyalaridan biri bu auditorlik tekshiruvlarini yagona tamoyillar va yondashuvlar asosida tashkil etishdir. Shu maqsadda professional auditorlik assotsiatsiyalari o’z a’zolari uchun auditorlik tekshiruvining federal qoidalari (standartlari) asosida ichki audit qoidalarini (standartlarini) o’rnatishi mumkin. Shu bilan birga, auditning ichki qoidalari (standartlari) talablari auditning federal qoidalari (standartlari) talablaridan past bo’lishi mumkin emas. Assotsiatsiyaga ixtiyoriy ravishda qo’shilgan auditorlik tashkilotlari ma’lumotlar talablariga rioya qilishlari shart
Ichki standartlar. Auditorlik tashkilotlari va individual auditorlar milliy standartlarga asoslanib, auditorlik faoliyatining o’z qoidalarida (standartlarida) mustahkamlangan turli auditorlik harakatlarini amalga oshirishda o’zlarining mulkiy yondashuvlarini ishlab chiqadilar, bu esa auditning federal qoidalariga (standartlariga) zid bo’lmasligi mumkin.
Shu bilan birga, auditorlik tashkilotlari va alohida auditorlarning auditorlik faoliyati qoidalari (standartlari) talablari ular a’zo bo’lgan kasbiy auditorlik assotsiatsiyasining auditorlik faoliyati federal qoidalari (standartlari) va auditorlik faoliyati ichki qoidalari (standartlari) talablaridan past bo’lishi mumkin emas. Agar auditorlik xulosasi xalqaro standartlarga muvofiq berilgan bo’lsa, u holda ichki standartlar xalqaro standartlarga zid bo’lmasligi kerak.
Auditorlik standartlari auditorlarning kasbiy faoliyatini tartibga soladi va butun dunyoda keng tan olingan, chunki ular moliyaviy hisobotlarning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning umumiy qabul qilingan tamoyillariga muvofiqligi to’g’risida auditorlik xulosasini bildirishda eng katta ob’ektivlikka erishishga imkon beradi, shuningdek auditorlik faoliyati natijalarini taqqoslashning yagona sifat mezonlarini belgilaydi. Auditorlik faoliyatining bir xilligi bu auditorlik amaliyotida qo’llaniladigan uslublarning xilma-xilligi va ularni taqqoslashning murakkabligi sababli uning old shartidir.
Auditorlik standartlari auditorlik tekshiruvlarining sifati va ishonchliligi standartlarini belgilaydigan va ushbu talablarga muvofiq auditorlik tekshiruvi natijalarining ma’lum darajada ishonchliligini ta’minlaydigan yagona asosiy talablarni shakllantiradi. Ular auditorlik tekshiruvi, auditorlik xulosasi va auditorning o’zi uchun yagona talablarni belgilaydilar. Iqtisodiy muhit o’zgarishi bilan auditorlik standartlari imkon qadar moliyaviy hisobot foydalanuvchilarining ehtiyojlarini qondirish uchun davriy qayta ko’rib chiqiladi.
Auditorlik standartlari asosida auditorlarni tayyorlash bo’yicha dasturlar, shuningdek auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqi uchun imtihonlarga qo’yiladigan talablar shakllantiriladi. Auditorlik standartlari sudda tekshirishlar sifatini isbotlash va auditorlarning javobgarlik choralarini belgilash uchun asosdir.
Standartlar auditorlik faoliyatiga umumiy yondashuvni, auditorlik tekshiruvining hajmini, auditorlik hisobotlarining turlarini, auditorlik faoliyatining metodologiyasini va auditorlik tekshiruvi o’tkaziladigan kontekstdan qat’i nazar, barcha kasb egalari rioya qilishlari kerak bo’lgan asosiy printsiplarni belgilaydi. O’zining amaliyotida standartdan chetga chiqqan auditor buning sababini tushuntirishga tayyor bo’lishi kerak.

Standartlar audit va tekshirishda muhim rol o’ynaydi, chunki ular:

auditning yuqori sifatini ta’minlash;
yangi ilmiy yutuqlarni auditorlik amaliyotiga joriy etishga ko’maklashish;
foydalanuvchilarga audit jarayonini tushunishda yordam berish;
kasbning ommaviy obro’sini yaratish; davlat nazoratini olib tashlash;
auditorga mijoz bilan muzokaralar olib borishda yordam berish;
audit jarayonining alohida elementlari o’rtasida bog’liqlikni ta’minlash.
Federal qoidalar (standartlar) xalqaro audit standartlariga asoslangan. Auditorlik tekshiruvi qoidalari (standartlari), Rossiya Federatsiyasida auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonunda ta’kidlanganidek, auditorlik faoliyatini amalga oshirish tartibi, auditorlik va tegishli xizmatlarning sifatini loyihalashtirish va baholash, shuningdek auditorlarni o’qitish va ularning malakasini baholash tartibiga qo’yiladigan yagona talablardir.
Audit qoidalari (standartlari) quyidagilarga bo’linadi.
auditning federal qoidalari (standartlari);
professional auditorlik birlashmalarida amaldagi auditorlik faoliyatining ichki qoidalari (standartlari), shuningdek auditorlik tashkilotlari (firmalar) va alohida auditorlarning qoidalari (standartlari).
Auditorlik faoliyatining federal qoidalari (standartlari) auditorlik tashkilotlari, alohida auditorlar, shuningdek, tekshiriladigan shaxslar uchun majburiydir, bunga nisbatan tavsiyalar xarakteriga ega ekanligi ko’rsatilgan qoidalar bundan mustasno.
Professional auditorlik uyushmalari, agar ularning ustavlarida nazarda tutilgan bo’lsa, o’z a’zolari uchun auditorlik faoliyatining federal qoidalariga (standartlariga) zid bo’lmaydigan va talablari auditorlik tekshiruvi federal qoidalari (standartlari) talablaridan past bo’lmasligi mumkin bo’lgan auditorlik faoliyati qoidalarini (standartlarini) belgilashga haqlidir. ular a’zo bo’lgan professional auditorlik assotsiatsiyasi.
Auditga nafaqat yondashuvlar, balki auditorlik standartlarining mazmuni ham farqlanadi. Xalqaro va rus audit standartlarini taqqoslash zarur:
Auditorlik protsedurasining muhim jihatlarini tushunish va moliyaviy hisobotlarning ishonchliligi to’g’risida auditorning professional fikrini shakllantirish;
Amaldagi qonunchiligini audit bo’yicha takomillashtirish bo’yicha takliflarni shakllantirish.
Amaldagi xalqaro audit standartlari asosida bir qator mahalliy analoglar ishlab chiqilgan. Umuman olganda, standartlarni bir necha guruhga bo’lish mumkin: 1) xalqaro auditorlik standartlari orasida o’xshashlari bo’lgan Rossiya qoidalari (standartlari); 2) xalqaro auditorlik standartlaridan jiddiy farq qiladigan Rossiya qoidalari (standartlari); 3) xalqaro auditorlik standartlari tizimida o’xshashlari bo’lmagan Rossiya qoidalari (standartlari); 4) Rossiya audit standartlari tizimida o’xshashlari bo’lmagan xalqaro standartlar. Rossiya auditorlik standartlarining muhim qismi bir xil yoki moddiy jihatdan xalqaro auditorlik standartlariga yaqin. Mavjud kelishmovchiliklar quyidagilarga bog’liq:
1) auditga yondoshishdagi farqlar;
2) rasmiy farqlar - hujjatlarning uslubi va dizayni, taqdimot tafsilotlari; amaliy misollar va boshqalar;
3) xalqaro audit standartlarini isloh qilish.
Xalqaro auditorlik standartlari va xalqaro auditorlik amaliyoti to’g’risidagi qoidalardan o’n uchta hujjat hozirda rossiyalik hamkasblariga ega emas. Buning sababi shundaki, Rossiya normativ hujjatlari hali ham ishlab chiqilmoqda va barcha standartlar to’plamini tayyorlash hali tugallanmagan.
Bundan tashqari, dunyoda to’plangan tajribaga asoslangan auditorlik amaliyoti turli mamlakatlarda, shu jumladan Rossiyada, har bir mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari, davlatning o’zini o’zi boshqarish tizimi va boshqa ko’plab omillarga bog’liq o’ziga xos xususiyatlarini yodda tutish kerak.
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy buxgalteriya hisobi standartlarining evolyutsiyasi auditorlik standartlari evolyutsiyasiga ta’sir qiladi. Bundan tashqari, Rossiyada xalqaro audit standartlarini ilgari surish buxgalteriya amaliyotida xalqaro moliyaviy hisobot standartlarini joriy etish va qo’llashga bog’liq.
Buxgalteriya hisobi sifatini nazorat qilish tizimining asosiy elementi sifatida auditorlik institutini rivojlantirish maqsadida Rossiya Federatsiyasida buxgalteriya hisobi va hisobotini rivojlantirish konsepsiyasini amalga oshirish bo’yicha tadbirlar rejasi nafaqat buxgalteriya vazifalarini, balki auditorlik vazifalarini ham o’z ichiga oladi. Ushbu vazifalarga quyidagilar kiradi:
1. "Auditorlik to’g’risida" Federal qonunga o’zgartirishlar va qo’shimchalar tayyorlash, shu jumladan, UFRSga muvofiq konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotning majburiy auditini joriy etish.
2. Xalqaro audit standartlari asosida auditorlik faoliyati uchun federal qoidalar (standartlar) loyihalarini ishlab chiqish va ularni Rossiya Federatsiyasi hukumatiga taqdim etish.
3. Xalqaro tajribaga muvofiq auditorlik tashkilotlari va auditorlarning mustaqilligi qoidalarini takomillashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish.
4. Auditorlar uchun yagona malaka talablarini joriy etish bo’yicha takliflarni ishlab chiqish, shu jumladan, UFRSga muvofiq tayyorlangan moliyaviy hisobot auditi sohasida.
5. Auditorlik tashkilotlari va auditorlar ishi sifatini nazorat qilish darajasini oshirish, shu jumladan bunday nazoratning mazmuni, shakli va uslublariga bir xil yondashuvlarni ta’minlash.
Ushbu sohalarda bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirish natijasida buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimi bozor iqtisodiyotining real va zamonaviy ehtiyojlarini qondiradi, buxgalteriya va auditorlik kasbi o’z taraqqiyotining sifat jihatidan yangi bosqichiga o’tadi.