Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

QO‘SHMA GAP VA UNING TURLARI

Ona tili (5-sinf)

Ikki va undan ortiq sodda gaplarning birikuvidan hosil bo‘lgan gap qo‘shma gap hisoblanadi.

Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar bir-biri bilan va, ammo, lekin, chunki, negaki kabi bog‘lovchilar hamda ohang yordamida bog‘lanadi.

Yozuvda ammo, lekin, biroq, chunki, negaki bog‘lovchilaridan oldin vergul qo‘yiladi. Ohang yordamida bog‘langan sodda gaplar ham bir-biridan vergul yoki tire bilan ajratiladi. Masalan: Biz baxtiyormiz, chunki yurtimiz ozod. Yurt tinch-sen tinch.

Ona tili (9-sinf)

Bilib oling. Bitta kesimlik belgisiga, mazmuniy va ohang tugalligiga ega bo‘lgan gap sodda, ikki yoki undan ortiq sodda gapning o‘zaro grammatik va mazmuniy munosabatidan tashkil topgan va ohang tugalligiga ega bo‘lgan butunlik qo‘shma gap sanaladi.

Eslab qoling. Gap uchun muhim belgi kesimlikdir. Kesimlik belgisining miqdori gaplarni sodda va qo‘shma gaplarga ajratishga asos bo‘ladi. Masalan: Men o‘quvchiman – sodda gap; Olim bo‘lsang, olam seniki – qo‘shma gap.

Bilib oling. Qo‘shma gapni tashkil etgan sodda gaplar qo‘shma gap qismlari sanaladi. Bu qismlarni bog‘lash uchun xizmat qiladigan vositalar esa bog‘lovchi vositalar hisoblanadi. Qo‘shma gap qismlari quyidagi bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanadi: 1. Bog‘lovchilar: a) teng bog‘lovchilar (va, hamda, ammo, lekin, biroq, yo, yo…, yo, dam…, dam…); b) ergashtiruvchi bog‘lovchilar 2. Bog‘lovchi vazifasidagi vositalar: a) bo‘lsa, esa, deb; b) –u, (-yu), -da, -ki yuklamalari; d) nisbiy so‘zlar; e) shuning uchun, shu tufayli, shu sababli singari ko‘makchili qurilmalar; f) shart mayli qo‘shimchasi (-sa). 3. Ohang.