Nomshunoslik
Siz yashab turgan joydagi ko‘chalar, maydonlar shahar va qishloqlar, daryo, ko‘l, tepalik, qabristonlar, ma’lum nom bilan yuritiladi. Masalan, Samarqand shahri, Amir Temur ko‘chasi.
Turli xil obyektlarning muayyan nom bilan atalishida ularning ma’lum belgilari e’tiborga olinadi. Buyuk shaxslarning nomini abadiylashtirish uchun u bilan bog‘liq bo‘lgan holat hisobga olinadi. Yoki shaxsga katta hurmat yuzasidan joy shu shaxs nomi bilan yuritiladi.
Nomlar, ularning turlari, nomlanish sabablari bilan shug‘ullanuvchi tilshunoslikning bo‘limiga onomastika (lot. onuma «nom» so‘zidan olingan) deyiladi.
Turli xil obyektlarning muayyan nom bilan atalishida ularning ma’lum belgilari e’tiborga olinadi. Buyuk shaxslarning nomini abadiylashtirish uchun u bilan qandaydir bog‘liq bo‘lgan holat hisobga olinadi yoki shaxsga katta hurmat yuzasidan joy shu shaxs nomi bilan yuritiladi. Masalan, Hamzaobod shahri shu joyda ma’lum davr yashab, mehnat qilgan Hamza nomi bilan; Qipchoq, Saroy qishloqlarining nomlari shu qishloq aholisining etnik kelib chiqishi bilan, Qatorterak, Uchtol, Beshariq, Baland masjid singari joy nomlari shu joydagi o‘simlik, bino, suv inshooti xususiyati bilan bog‘liq ravishda qo‘yilgandir. Shaxsga qo‘yilgan nomlarda esa ota-onaning orzu-umidi (Baxtiyor, Umid, Go‘zal), bolaning tashqi belgisi (Xoldor, Anor, Qovoqvoy), xalqning urf-odati (O‘roqvoy, Teshavoy), tug‘ilgan kuni (Odina, Jumavoy) o‘z aksini topgan bo‘ladi.
Atoqli otlar nomlanuvchi obyekt turiga ko‘ra bir necha guruhga bo‘linadi:
1. Shaxs va ularga qo‘yilgan nomlar antroponimlar (lot. antropos «shaxs», «odam», onuma «nom»): Ahmad, Karim va b.
2. Geografik obyektlar va ularning nomlari toponimlar (lot. topos qishloq, shahar, maydon, ko‘cha, onuma «nom») Qorako‘1, Qarshi kabi.
3. Hayvon nomlari va ularga atab qo‘yilgan nomlar zoonimlar (lot. soom «hayvon», onuma «nom»): to‘rtko‘z, bo‘ribosar kabi.
4. Suv havzalari inshootlari va ularga atab qo‘yilgan nomlar (daryo, ko‘1, dengiz nomlari) gidronimlar (lot. gidro «suv» onuma «nom»): Orol dengizi, Balxash ko‘li, Qashqadaryo kabi.
Joylarning nomlanishida quyidagilar hisobga olinishi mumkin: 1) xalqning iqtisodiy turmush tarzi, shug‘ullanuvchi kasb-kori: Miskarchilik, Ko‘nchilik, Egarchi, Jiyakchi, Taqachi, O‘qchi, Miltiqsoz, Bo‘rchi, Ketmonchi, Charmgarguzar, Tandirchi, Sovungarlik; 2) qabila nomlari: Nayman, Jaloyir, Do‘rmon; 3) relyefi: Uzunko‘cha, Balandqishloq, Chuqurko‘cha kabi. Qabriston nomlari: Chig‘atoy qabristoni (Toshkent sh.), Mirpo‘stin ota qabristoni (Andijon sh.), Tutlug‘ ota qabristoni (Xo‘jaobod tumani).
Do'stlaringiz bilan baham: |