Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

AL va KHK darsligidan(A. Rafiyev):
Tafakkur va til bir-biri bilan chambarchas bog‘liq ijtimoiy hodisalardir. Inson nutqi, til vositalari bo‘lmasa, fikrlash ham bo‘lishi gumon. Tafakkur va til aynan bir xil hodisa emas. Tafakkur zohiriy olamning inson miyasida umumlashgan, til bilan ifodalanadigan in’ikosi. Til esa fikrni ifodalash usuli, uni qayd etib boshqa kishilarga, avlodlarga yetkazish vositasi. Boshqacha aytganda, til – tafakkurning borliq shakli.
Til milliy madaniyatning shakli sifatida tafakkurning mevalari va ma’naviy boyliklarini zamon va makonda abadiylashtiradi. Ular doimo bir-birini taqozo qiladi, bir-birining yashashi va rivojlanishiga yordam beradi.
Tafakkur faqat insonlarga xosdir. U kishining mehnat va nutq faoliyati bilan bog‘liq holda mavjud. Inson tafakkuri nutq bilan yuzaga chiqadi va uning natijalari tilda qayd etiladi. Demak, tafakkur jarayonining natijasi hamisha biror-bir fikrdan iborat bo‘lib, bu fikr tushuncha, hukm, xulosa tarzida til vositasida namoyon bo‘ladi. Til fikrni reallashtiradi, kishilarning fikr almashishlariga imkon tug‘diradi. Inson faoliyatida til borliqni bilish va fikr almashish vositasi vazifasini bajaradi.
Ona tili (8-sinf)
Inson o‘zining ma’lum bir fikrini turli so‘zlar va ishoralar vositasida turlicha ifodalashi mumkin. Bunday o‘zgacha ifodani so‘zlovchining bilim saviyasi, hayotiy tajribasi, so‘z boyligi va nutq paytidagi muhit (sharoit) belgilaydi.
Alisher Navoiy:”So‘z durrining tafovuti mundin dag‘i (ham) beg‘oyatroq (cheksizroq) va martabasi mundin ham benihoyatroqdur. Adoqki, sharafidin (ta’siridan) o‘lgan badang‘a ruhi pok etar (toza ruh bag‘ishlaydi), kasifidin (kasofatidan) hayotliq tang‘a zahri halok xosiyati (o‘ldiruvchi zahar xosiyatini) zuhur etar (hosil qiladi)”
Ona tili (6-sinf)
“Ma’lumki, o‘zlikni anglash milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o‘rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog‘liqlik til orqali namoyon bo‘ladi. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir”.
...Nihoyat,1989-yilning 19-oktabr kuni bu o‘ta muhim masala Oliy Kengash sessiyasi muhokamasiga qo‘yildi. Va qariyb bir yarim asrlik qaramlikdan so‘ng mamlakatimizda o‘zbek tili davlat tili deb e’lon qilindi. Xalqimizning muqaddas qadriyatlaridan biri bo‘lmish ona tilimiz o‘zining qonuniy maqomi va himoyasiga ega bo‘ldi. Bu vatanimiz tarixida tom ma’nodagi buyuk voqea bo‘ldi.
...1992-yil 7-dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan aniq belgilanib, mustahkamlab qo‘yildi. Shu tariqa o‘zbek tili mustaqil davlatimizning bayrog‘i, gerbi, madhiyasi, Konstitutsiyasi qatorida turadigan,qonun yo‘li bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollardan biriga aylandi.