Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud



Download 2,11 Mb.
bet8/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

AL va KHK darsligidan:
O‘zbek tili va uning taraqqiyot bosqichlari
Qadimgi turkiy til. Jamiyat oilalardan tashkil topganidek, tillar ham turli-tuman oilalarga bo‘linadi.Til oilalari shu oilaga asos bo‘lgan til nomi bilan yuritiladi. O‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq kabi tillarning turkiy til deyilishiga sabab shuki, ularning hammasi qadimgi turkiy tildan ajralib chiqqan.
Demak, hozirgi barcha turkiy tillar (o‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq, qoraqalpoq, turk, turkman, ozarbayjon, usmonli turk, tatar, xakas, yoqut va boshq.) uchun qadimgi turkiy til umumiy til (bobo til) sanaladi.
Hozirgi turkiy tillarning shakllanish tarixini ko‘pchilik olimlar bir necha davrlarga bo‘ladilar. 1. Oltoy davri. 2. Eng qadimgi turk davri. 3. Qadimgi turk davri. 4. O‘rta turk davri (hozirgi barcha turkiy xalqlar va ular tillarining shakllanishi hamda rivojlanishi davri) va boshqalar.
Mutaxassislarning fikricha, turkiy tillar qadimda mo‘g‘ul va tungus-manjur tillari bilan birgalikda bitta oilani tashkil etgan va bu til oltoy tili deb atalgan. Keyinchalik oltoy tili tarmoqlanib ketgan.
Qadimgi turkiy til davriga oid yozma manbalarga o‘rxun-enasoy, uyg‘ur (qisman moniy) sug‘d yozuvlarida yozilgan asarlar mansub bo‘lib, mazkur yozuvlar hozirgi turkiy tillarning barchasi uchun umumiy sanaladi. “Kultegin”, “Bilga xoqon”, “To‘nyuquq bahodir” kabi yodgorliklar tili shu davrga mansub.
O‘rxun-Enasoy yodgorliklarida uchraydigan ba’zi so‘zlar va gaplarga e’tibor bering:
budun – xalq ko‘ch – urug‘, zot
bilig – bilim o‘kush – ko‘p
ingek – sigir o‘z – jon, vujud
yag‘i – yov, dushman art – tepa, dovon
batsiq – g‘arb erik – mard, botir, erkin
Biz qo‘rqmadimiz, sungusdimiz – Biz qo‘rqmadik, jang qildik. Neke qorqurbiz – Nimadan qo‘rqamiz. Turk budun yoq bo‘lmazun! Budun bo‘lsun! – Turk xalqi yo‘q bo‘lmasin! Xalq bo‘lsin!
Ko‘rinyaptiki, bu davrdagi so‘zlarning tushunilishi ancha qiyin.
Urxun-enasoy yozuvi haqidagi dastlabki xabarlar N.K.Vidzen, S.U.Remezov, I.Tabbet-Stralenberg, D.G.Messershmidt, M.A.Kastren kabi tadqiqotchilar tomonidan e’lon qilingan.
1889-yili N.M.Yadrinsev Mongoliyadagi Qoraqurum shahristoni xarobalaridan ikkita katta bitiktosh topib oldi. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, bu toshlar Kultegin va Bilga xoqonlar sharafiga qo‘yilgan bitiktoshlar ekan.
V.V.Radlov, V.Tomsen, P.M.Melioranskiy kabi olimlar bu sirli yozuvlarni o‘qishga qattiq kirishganlar. 1893-yilning 25-noyabr kuni V.Tomsen birinchi bo‘lib bitiktoshlar sirini ochganligini e’lon qildi. Bu vaqtda V.V.Radlov 10 ta harfni o‘qib ulgurgan edi. Mazkur sirli yozuvlar turk xalqiga tegishli ekan. Enasoy hamda O‘rxun daryolari havzalaridan topilganligi uchun ular urxun-enasoy yozuvlari deb atala boshlandi. Hozirda ularning 700 ga yaqin namunalari fanga ma’lum.

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish