Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

AL va KHK darsligidan:
SO‘Z YASALISHI
Tilning lug‘at tarkibi doimo o‘zgarishda, rivojlanishdadir.
Ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalarda paydo bo‘lgan yangi-yangi tushunchalarni nomlash ehtiyoji tufayli tilda yangi so‘zlar paydo bo‘ladi.
Yangi so‘zlar ikki xil yo‘l bilan vujudga keladi: 1. Har bir tilning o‘z ichki imkoniyati asosida. 2. Boshqa tillardan so‘z olish asosida.
Har bir tilning ichki imkoniyati asosida yangi so‘zlarning hosil qilinishida shu tilda oldin mavjud bo‘lgan so‘zga qo‘shimcha qo‘shish usuli yoki so‘z qo‘shish usuli katta ahamiyatga ega. Masalan, kompyuter hayotimizga kirib kelishi munosabati bilan uning nomi ingliz tilidan to‘g‘ridan to‘g‘ri olingan. Endi «kompyuter bilan ishlovchi shaxs» tushunchasini ifodalash ehtiyojini qondirish uchun kompyuter so‘ziga o‘zbek tilida oldindan «ma’lum mashg‘ulot bilan shug‘ullanuvchi shaxs» ma’nosini ifodalovchi -chi qo‘shimchasidan foydalanildi. Kompyuterchi «kompyuter bilan shug‘ullanuvchi shaxs» ma’nosini bildirdi.
Tilda oldin mavjud bo‘lgan so‘zga ma’lum yasovchi vositalar qo‘shish bilan yangi so‘z hosil qilinishiga so‘z yasalishi hodisasi, shunday hodisani o‘rganadigan tilshunoslik bo‘limiga esa so‘z yasalishi deyiladi.
Demak, so‘z yasalishi atamasi ikki ma’noda: a) so‘z yasalishi hodisasi ma’nosida va b) so‘z yasalishi hodisasini o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limi ma’nosida qo‘llaniladi.
So‘z yasalishining tuzilishi
1. Ter, terim, terimchi. 2 Tara, taroq, taroqchi so‘zlariga e’tibor bersangiz, shuni sezasizki, birinchi guruhdagi so‘zlarning hammasida ter so‘zi takrorlanadi, ikkinchi guruhdagilarida esa tara qismi hammasi uchun umumiy sanaladi.
Ko‘rinadiki, so‘z yasalishi hodisasi o‘zining ichki tuzilishiga ega bo‘ladi va ikkita tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi: a) yasashga asos qism; b) yasovchi vosita. Yasashga asos qism bilan yasovchi vosita birgalikda yasalmani tashkil qiladi. Masalan, yuqorida keltirilgan terim so‘zida ter qismi yasashga asos, -im qismi yasovchi vosita, ikkala qismning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan hosila esa - terim yasalma hisoblanadi. Terimchi so‘zida esa terim yasashga asos qism, -chi yasovchi vosita, terimchi esa yasalma sanaladi.