Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud


I(i) harfi lablanmagan, til oldi, yuqori tor unli tovushni ifodalaydi. I



Download 2,11 Mb.
bet31/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

I(i) harfi lablanmagan, til oldi, yuqori tor unli tovushni ifodalaydi. I tovushi tilak, bir, tish, dil kabi so‘zlardagi qisqa i unlisi o‘rnida; mohir, shoir, ilmiy, adabiy, lirika kabi so‘zlarning urg‘uli bo‘g‘inidagi cho‘ziq i o‘rnida; qish, qir, g‘ilof, xizmatchi, xil kabi so‘zlarda chuqur til orqa q, g‘, x tovushlari bilan yonma-yon keladigan qisqa va qattiq i unlisi o‘rnida va rus tilidan o‘tgan vimpel, bilina, vishka, richag kabi so‘zlardagi ruscha ы unlisi o‘rnida yoziladi.
So‘z o‘zagining ochiq bo‘g‘inida i, e, a unlilaridan biri kelsa, keyingi yopiq bo‘g‘inda i yoziladi. Masalan: bilim, iliq, etik, beshik, sariq, vakil kabi.
Arab-fors va rus tilidan o‘zlashgan bir bo‘g‘inli so‘zlarning qo‘sh undoshlari o‘rtasida qisqa i tovushi talaffuz etilsa-da, ammo yozilmaydi. Masalan: fikr, ilm, ufq, matn, litr kabi.
E(e) harfi lablanmagan til oldi, o‘rta keng unli tovushni ifodalaydi. So‘z tarkibidagi o‘rniga qarab turlicha aytiladi va yoziladi:
- So‘z boshida yopiq bo‘g‘inda i ga moyil aytilsa ham, e yoziladi: ehtimol, eshik, ehson, ertak kabi.
- So‘z boshida ochiq bo‘g‘inda va ikki undosh orasida qisqa aytiladi va doim e yoziladi: erta, meva, sezgir, tepki kabi.
- So‘z boshida tutuq belgisidan oldin cho‘ziqroq va i ga moyil aytiladi va e yoziladi: e’zoz, e’tibor, e’lon, e’tiqod kabi.
U (u) harfi lablangan, til orqa, yuqori tor unli tovushni ifodalaydi.
Quyidagi holatlarda u unlisi i tovushiga moyilroq aytilsa ham, u yoziladi:
- oldingi bo‘g‘inlarida a, o, u unlilardan biri bo‘lgan va shundan so‘nggi yopiq bo‘g‘in boshidagi v tovushidan keyin: qovun, ovul, tovuq, sovuq, tarvuz, quvur, chuvur-chuvur kabi;
- birinchi bo‘g‘inida u bo‘lgan so‘zlarning ikkinchi bo‘g‘inida: uzun, uzum, chumchuq,tushuncha, yulduz, yutuq, yumush kabi;
- birinchi bo‘g‘inida u bo‘lgan so‘zlarning keyingi ochiq bo‘g‘ini q yoki g‘ bilan boshlansa: bug‘u, urg‘u, uyqu, tuyg‘u, yog‘du kabi.
- Tarkibida u bo‘lgan bir bo‘g‘inli so‘zlarning oxirgi ikki undoshi o‘rtasida u aytilsa ham, yozilmaydi: umr, uzr, rukn, hukm kabi.
O‘ (o‘) harfi lablangan, til orqa, o‘rta-keng unli tovushni ifodalaydi. So‘zning ochiq bo‘g‘inlarida nisbatan kengroq, yopiq bo‘g‘inlarda esa torroq talaffuz qilinadi. Masalan: so‘lim, qo‘riq, to‘plam, ko‘krak kabi.

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish