Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Mustaqil va nomustaqil kesim shakllari
Tilimizda shart mayli shakli (istak gaplardagi bundan mustasno) nomustaqil kesim shaklini yasashga xizmat qiladi. Bunday kesimli gaplarning mustaqil ravishda qo‘llanilishi uchun maxsus nutqiy sharoit talab etiladi.
Shaxs-son va zamon shakllaridagi fe’l kesimlar hamda bog‘lamasiz va bog‘lamali ot kesimlar mustaqil kesimlardir.
Esda saqlang. Kesimlik (shaxs-son, zamon, tasdiq-inkor, modal, mayl) ma’nosini ifoda etgan gapning markaziy bo‘lagi kesim deyiladi.
Kesimlik ma’nolari kesimlik shakllari orqali ifodalanadi. Har bir kesimlik ma’nosi alohida – alohida ifodalanishi mumkin. Masalan, yoz-ma (tasdiq-inkor) –say (mayl) –di (zamon) –m (shaxs-son). Bitta kesimlik shakli bir necha kesimlik ma’nolarini ifodalaydi. Masalan, kel-di (o‘tgan zamon, III shaxs, tasdiq, aniqlik mayli). Ba’zan kesimlik ma’nolari nol shakli orqali ifodalanadi. Masalan, Kel (kelasi zamon, II shaxs, tasdiq-buyruq mayli) yoki Men o‘quvchi (I shaxs, hozirgi zamon, tasdiq, aniqlik).
Kesim nima qildi? nima bo‘ldi? nima qilmoqda? (qilyapti) kim(dir)? nima (dir)? kabi so‘roqlarga javob bo‘ladi. Masalan, Ishlasang, tishlaysan maqoli ikkita kesimdan tashkil topgan. Birinchisi nima qilsang? Ikkinchisi nima qilasan? so‘roqlariga javob bo‘ladi.
Otam - o‘qituvchi gapida o‘qituvchi bo‘lagi kesim sanalib, kim(dir)? Kim hisoblanadi? so‘roqlariga javob bo‘ladi.
Kesimlar ifodalanishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 1) fe’l kesimlar; 2) ot kesimlar.
Esda saqlang. Fe’ldan ifodalanib, nima qilmoq? nima bo‘lmoq? so‘roqlariga javob bo‘lgan kesimlarga fe’l kesim deyiladi.
Masalan, kitob o‘qiyapman gapida o‘qiyapman nima qilyapman? so‘rog‘iga javob bo‘lib, fe’l kesim sanaladi.
Opam – shifokor gapida shifokor kim (dir)? so‘rog‘iga javob bo‘lib, ot kesim hisoblanadi.
Esda saqlang. Ot, sifat, ravish, son, olmoshdan foydalangan kesimlarga ot kesim deyiladi.
Fe’l kesimlar shaxs-son, zamon, tasdiq-inkor, mayl (modal) ma’nolarni kesimlik (fe’l) shakllari orqali ifodalaydi. Ot kesimlarda esa otni kesim qilib shakllantirish uchun maxsus vositalar (-man, -san, -dir; bo‘la (-man,-san,-di), hisoblana (-man,-san,-di), sanala (-man,-san,-di) qo‘shiladi.
Masalan: U o‘quvchi(dir). U o‘quvchi hisoblanadi. U o‘quvchi sanaladi.
Juda muhim. Bunday ot kesimni shakllantiruvchi vositalar bog‘lama deyiladi.
Bog‘lama ba’zan qo‘llanmasligi mumkin. Bunday vaqtda kesim ohang yordamida shakllanadi. Masalan: U o‘quvchi.