Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Ona tili (8-sinf)
Bilib oling. Kiritmalar gapning, xususan, matnning umumiy mazmuniga aloqador bo‘lsa-da, gapdagi biror bo‘lak bilan hokim-tobelik aloqasiga kirmaydi, shuning uchun ular gapdagi boshqa bo‘laklardan yozuvda vergul, tire, ba’zan qavslar bilan, talaffuzda esa kichik to‘xtamlar bilan ajratiladi.
Kiritmalar so‘zlovchining o‘zi bayon etayotgan fikriga munosabati (ishonchi, gumoni, tasdig‘i, inkori v.h.), fikrning birovga nisbatlanishi (mansubligi, aloqadorligi), o‘z fikri tarkibiy qismlarining ahamiyatliligi darajasi (birinchidan, ikkinchidan v.h.), fikriga va uning tarkibiy qismlariga doir bayon etadigan qo‘shimcha axboroti yoki izohi kabi rang-barang ma’nolarni ifodalaydi.
Kiritmalar barcha bo‘laklar kabi sodda va murakkab bo‘ladi. Sodda kiritmalar so‘zlar va so‘z-gaplar bilan, murakkab kiritmalar esa so‘z birikmalari, kengaygan birikmalar va gaplar bilan ifodalanadi.
Bu gaplarda qavsga olingan qismlar kiritma gaplardir. Kiritma gaplar so‘zlovchi bir fikrni ifodalayotgan paytda shu fikrga oid izoh, qo‘shimcha axborot berish ehtiyoji bilan qo‘llanadi. Kiritma gaplar yozuvda qavs ichida, ba’zan vergul yoki tirelar bilan ajratilgan holda beriladi. Talaffuzda ular kichik to‘xtamlar va ovoz balandligi bilan ajratiladi. Kiritma gaplar juda keng qo‘llaniladigan soha dramatik nutqdir. Bu nutqda qahramon nutqi qay tarzda bayon etilishi remarkalarda (personaj nomi bilan uning nutqi oralig‘idagi qavslarda) ko‘rsatib boriladi.
T ahlilda kirish so‘zlar to‘g‘ri chiziq ostiga to‘lqinli chiziq chizish bilan ifodalanadi: _______________

Gap orqali ma’lum axborot ifodalanishi bilan birga, so‘zlovchining shu axborotga munosabati ham ifodalanadi. So‘zlovchining munosabati gapning kesim shakli (mayl shakli, bog‘lamalar va nol shakl) orqali hamda maxsus modal so‘zlar yordamida ifodalanadi. Masalan, albatta, shaksiz, shubhasiz, darhaqiqat, to‘g‘ri, ehtimol.

So‘zlovchi gap orqali bayon qilayotgan axborotga qanday munosabatda ekanligiga qarab yuqoridagi modal so‘zlardan muvofig‘ini qo‘llaydi: tasdiq munosabatini ifodalamoqchi bo‘lsa, darhaqiqat, haqiqatdan ham, to‘g‘ri so‘zlaridan; ishonch munosabatlarini bildirmoqchi bo‘lsa, albatta, shubhasiz kabi so‘zlardan, gumon ma’nosini ifodalamoqchi bo‘lsa, ehtimol, balki so‘zlaridan; chama-taxmin ma’nosini ifodalamoqchi bo‘lsa, chamasi,chamamda, taxminan so‘zlaridan foydalanadi.
Eslab qoling. So‘zlovchining o‘zi bayon etayotgan fikriga ishonch, gumon, achinish kabi munosabatlarini ifodalovchi sintaktik birliklarga kirishlar deyiladi. Kirishlar so‘z va birikma holatida bo‘ladi.
Kiritmalar gapning boshqa bo‘laklari bilan grammatik aloqaga kirishmaydi. Shuning uchun u boshqa gap bo‘laklaridan farq qiluvchi alohida ohang (kichik to‘xtam) bilan talaffuz qilinadi va yozuvda vergul bilan ajratiladi.
So‘zlovchining o‘zi ifodalagan fikriga munosabat turlari va har qaysi ma’no munosabatini ifodalaydigan kiritmalarni quyidagi jadvalda ko‘ring.

№