Бухоро давлат университети

12.2. Иқтисодий тахлилнинг вазифалари. Лойиханинг мақсадларини ва


тахлил чизмасини аниқлаш

Даромадлар ва харажатларнинг тахлили қуйидаги тадбирларни ўтказишдан иборат:

1. 
   Лойиха мақсадларини аниқлаш ва бош мақсаднинг иқтисодий мазмуни, оқибатларини англаш;
   

2. 
   Лойихани бахолаш чизмасини ва босқичларини аниқлаш;
   

3. 
   Лойиха натижалари бўйича талабни прогноз қилиш;
   

4. 
   Даромад ва харажатларнинг иқтисодий кўрсаткичларини хисоблаш;
   
5. 
   Рентабеллилик кўрсаткичларини бахолаш;
   

6. 
   Таъсирчанлик ва таваккал хавфи (қалтислик) даражасини тахлил қилиш.
   

Лойиха мақсадлари уни молиялаштирувчи ташкилотнинг оператив вазифаларини акс эттиради. Масалан, транспорт сохаси бўйича лойиха мақсади транспорт қатнови самарадорлигини таъминлаш, саноат лойихасининг мақсади эса маълум турдаги махсулот ишлаб чиқариш хажмини ошириш бўлиши мумкин.

183

Муқобил вариантларни кўриб чиқиш лойихани тайѐрлаш ва уни ишлаб чиқишнинг мухим қисми хисобланади. Техник, муқобил вариантлар (яъни ѐқилғи учун ѐ кўмир ѐки газни қўллаш, темир йўлни узайтириш ѐки янги автомобил шоссесини қуриш)ни бир-бири билан таққослаш ва энг мақбулини танлаб олиш керак. Агар хамма вариантлар миқдор ва сифат жихатдан бир хил натижа берса, хам инвестиция, хам эксплуатация харажатларини хисобга олганда энг кам харажат талаб этиладиган лойиха танланади.

Иқтисодий тахлил чизмаси турлича бўлиши мумкин. Бунда лойиха мақсадларига салбий таъсир этувчи хамма нарса харажатларга, ижобий таъсир этувчи хамма нарса даромадларга киритилади.

Лойиха тахлили даромад ва харажатларни ресурслардан фойдаланишнинг бошқа вариантлари бўйича эришилиши мумкин бўлган даромад ва харажатлар билан қиѐслайди. Кўпинча лойихасиз ва лойиха билан деган чизма қўлланилади.

Масалан, цемент заводи қурилиши бўйича лойиха бор бўлса, инвесторлар бошқа лойихаларга сармоя қўйиш имкониятидан махрум бўлади. Аммо цемент ишлаб чиқаришнинг кўпайиши натижасида унинг нархи тушиб кетиши, харидорлар учун цементга камроқ пул тўлаш , айрим харидорлар учун эса бошқа қурилиш материаллари ўрнига цемент ишлатиш имкониятини пайдо қилиши мумкин.

Лойиха билан ва лойихасиз вазиятларни солиштириш лойихани амалга ошириш натижасида

олинадиган қўшимча ва ўсган даромадларни хисоблашнинг асосий услубидир. Лойихасиз вазиятларни

истиқболга бахолашда харажатларнинг тахмин қилинаѐтган ўсуви ѐки даромадларнинг пасайишига нисбатан реакцияни хисобга олиш керак. Бу лойихани амалга ошириш юзага келтирадиган ўзгаришларни тўлиқ акс эттириш имконини беради.

Лойиха натижаларига талабни тахлил ва прогноз қилиш киритиладилган ресурслар ва ишлаб чиқариладиган махсулот бозорларини тахлил қилишни ўз ичига олади

184

хамда талаб ва таклиф ўртасидаги нисбатни билишни, лойихага тааллуқли ресурслар ва махсулотлар маркетинги хақида маълумотга эга бўлишни талаб этади.