Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Шахсни ўрганиш ёки қиёслаш:

• 
  Шахснинг типи ва қирраси бир инсоннинг бошқасидан фарқ қилиш имкониятини беради.
  
• 
  Номотетик ёндашув- гуруҳдаги инсонларнинг бир-бирини бирор бир хусусияти ёки шахслилик қиррасига кўра қиёсий ўрганиш.
  
• 
  Идеографик ёндашув - бир инсонни бошқа кишилар билан қиёсламасдан ўрганиш.
  

Шахс назарияларини ижобий баҳолаш мезонлари:

• 
  Верификация − назариянинг эмпирик жиҳатдан текширилганлиги ва унинг тасдиқланганлиги.
  
• 
  Кенг қамровли эканлиги − яхши назария бошқалари билан бир хил шароитда хулқ-атвор феноменларини кенг спектрда тушунтириши.
  
• 
  тадбиқий қимматга эгалик − назария, инсон ҳаётий имкониятларини ошириш учун амалий истиқболларни тавсия этиш.
  
• 
  назария билан тадқиқот ўртасидаги ўзаро алоқадорлик.
  

Шахснинг узоқ ҳаёт йўлида турли хил тоифа инсонлар ҳаёт йўлини танлашда бир-биридан фарқ қилувчи фаолият йўналишига эга бўлади. Бу эса инсоннинг ўзига бўлган ишончи, доимий равишда қувноқ бўлиши бошлаган ишининг қандай тарзда якунлашига сабаб бўлади. Шахснинг мақсадига эришишида унинг оптимистлиги, эмоционал барқарорлиги унинг ишонч ва эътиқодидан оғишидан сақлайди. Толкина Сэм Гэмжи мураккаб йўлга дуч келганда ўзининг тафовутли ва ишончли хулқ-атвор моделини намойиш этади. Бу шахс модели шахснинг тафаккур, туйғулари ва ҳаракатлар моделини тавсифловчи ҳисобланади (буни Дэн МакАдамс ва Дженнифер Палс (2006) тақдим этган), унда социал вазиятлар ва ўзининг қирраларида ифода этувчи шахс табиатининг ноёб кўриниши саналади.
Шу боис навбатдаги масалалар инсоният тарихининг маданий мероси сифатида хизмат қиладиган шахс назарияларига қаратилади. Тарихий аҳамиятга эга бўлган истиқболлар шахс психологиясининг муаммолари йўналишини аниқлашга ёрдам беради ва бугунги кун тадқиқотларда ҳал этилиши керак бўлган масалаларнинг ечимини топишга хизмат қилади.
Хорижий психологиядаги шахс муаммосига доир илмий манбаларни таҳлилий жиҳатларида қуйидаги илмий ғоялар мазмунига эътибор қаратилади:
• З.Фрейднинг психоаналитик назарияси бўлиб, унинг методологик асосида болалик ва онгсиз шаҳвонийлик мотивлари шахсга таъсир кўрсатиши таҳлили тақдим этилган.
• Гуманистик психология ёндашувида эса шахснинг ўсиши ва ўзининг “Мен”ини шакллантиришида ички имкониятларнинг ўрни юқори эканлиги илгари сурилади.
Бундай классик ёндашувлар инсон табиатини ёритишнинг кенг истиқболини тақдим этадики, улар яққол шахслилик аспектдан илмий изланишлар олиб боришга хизмат қилмоқда. Шахс муаммосини ўрганаётган доир замонавий тадқиқотлар муаммони шахслилик, биологик жиҳатдан ўрганаяпдилар. Уларнинг асосий мезонлари инсон билан атроф муҳит ўртасидаги ўзаро таъсирлашувига ҳам таянади. Шунингдек, улар қадр-қиммат, оғишлар, маданий муҳит таъсири ва бошқа жиҳатлар, хусусан, онгсизликни ҳам ўрганмоқдалар¹.