Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Иродани тарбиялаш ва ўзини-ўзи тарбиялаши
Ўқувчилар, ўспиринлар ва ёшлар билан иш олиб борувчи педагог уларга иродавий фазилатлар унинг, кучли ирода мавжудлигининг, иродасизлик хавфининг аҳамиятини исботлаб ўтиришга ҳожат қолмайди. Улар учун бу аксинча бўлиб қолган. Лекин бадиий адабиётда ва айниқса кинофильмларда жараённинг ўзидан кўра кўпроқ ироданинг шакллантириш натижаси кўпроқ акс эттирилган. Педагогнинг вазифаси − фақат иродавий фазилатлар доирасини кўрсатиб беришдан, уларнинг муҳим ахлоқий принциплари билан ички алоқасини очиб беришдан ташқари ўз иродасини ўзи тарбиялашга интилувчи ўқувчига ёрдам бериш, иродавий фазилатларни ривожлантиришнинг қандай усуллари кам самарадор ва қайси бирлари жиддий ёрдам бермаслигини кўрсатишдан иборатдир. Агар педагогик адабиётда таъриф-тасвирланган иродани ўзлари тарбиялаш билан шуғулланаётган ёшлар қўллаётган содда ва ясама усулларга эътибор берадиган бўлсак, яна ҳам муҳимдир. Ўқувчилардан бири «сабр-тоқатини ривожлантириш» учун кинокомедия кўрсатилаётганда кулмасликка ҳаракат қилди, кимдир қўлини пичоқ билан кесди ёки карниз бўйлаб саёҳат қилди ва ҳоказо. Иродани мустақил тарбиялашнинг ана шу усуллари самарасизлиги энг аввало шундаки, ўспирин бир лаҳзалик «иродавий ҳатти-ҳаракат»ни амалга ошириб, ўзининг иродаси кучли эканлиги тўғрисидаги фикрни тасдиқлаб олади. Аслида эса иродани мустақил тарбиялашдек асосий муаммони кундалик ҳаётда, ўқишда ва биринчи навбатда учрайдиган қийинчиликларни мунтазам равишда бартараф этиш ташкил этади. Бунинг устига меҳнат, ўқиш, спорт фаолиятнинг ҳар бир дақиқаси иродани чиниқтириш учун ўқув, меҳнат ва бошқа фаолиятни амалга оширишга ҳалақит берадиган бир дақиқалик истакларни бартараф этиш учун шароит яратади.
Иродани мустақил тарбиялаш усуллари жуда ҳам ҳар хил бўлиши мумкин, лекин уларнинг ҳаммаси қуйидаги шартларга амал қилишни ўз ичига олади.


Назорат саволлари:

1. 
   Ирода тушунчасининг мазмунини изоҳланг?
   
2. 
   Иродавий фаолиятнинг умумий хусусиятлари нималарда кўринади?
   
3. 
   Ирода назарияларининг моҳиятига таъриф беринг?
   
4. 
   Иродавий акт ва унинг тузилишини мазмунини кўрсатинг?
   
5. 
   Шахснинг иродавий сифатларига нималар киради?
   
6. 
   Ироданинг индивидуал хусусиятларининг мазмунини изоҳланг?