Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Йўналишнинг идрок этилиши. Фазонинг фарқини ажратишдаги муҳим жиҳатлардан бири объектнинг бошқа объектларга ёки кузатувчига нисбатан жойлашган йўналишининг идрок этилишидир. Биз объектни кўриб турган йўналиш унинг кўзимиз тўрпардасидаги тасвирининг ўрни ва гавдамизнинг теварак-атрофимизда турган нарсаларга нисбатан ҳолатига кўра белгиланади. Одам учун Ернинг горизонтал сатҳига нисбатан гавданинг тик ҳолатда бўлиши характерли хусусиятдир. Кишининг ижтимоий-меҳнат махсули эканлигига кўра ҳосил бўлган ҳолат унинг ўзини қуршаб турган нарсаларни билиб оладиган йўналишни белгилашда асосий манба ҳисобланади. Унинг учун ҳам фазони кўришда, шу жумладан йўналишни идрок этишда ҳам кўриш сезгиларидан ташқари фақат кўз ёки қўл ҳаракатларини кинестезик сезиш эмас, балки статик сезгилар, яъни гавданинг мувозанати ва ҳолатини сезиш ҳам катта рол ўйнайди.
Бинокуляр кўришда кўринадиган нарсанинг йўналиши бир-бирига айнан ўхшаш йўналиш қонуни билан аниқланади. Бу қонунга биноан кўз тўрпардасининг ахборот етказувчи нуқталарига тўғри келадиган қўзғатувчилар бизга айнан бир хил йўналишда кўринади. Бу йўналиш ҳар иккала кўзнинг кўриш чизиқлари кесишган жойни ҳар иккала кўз оралиғининг ўртасига мос келадиган нуқта билан боғлайдиган чизиқни ҳосил қилади. Бошқача қилиб айтганда, ахборот етказувчи нуқталарга тушадиган тасвирларни биз бамисоли пешананинг ўртасида жойлашган биргина «циклопик кўз»дан келаётган тўғри чизиқда кўраётгандай бўламиз.
Товушнинг йўналиши биноурал эшитиш орқали идрок қилинади. Товушнинг йўналишини фарқлаш негизини ҳар иккала қулоқдан бош мия қобиғига сигналлар етиб келиши вақтидаги фарқ ташкил этади. Товушлар горизонтал чизиқ бўйлаб фақат чап ва ўнг йўналишда эмас, балки юқорига ва пастга қараб ҳам эшитилиши мумкин. Эксперимент маълумотлари шуни кўрсатадики, кейинги ҳолатда товушнинг фазода жойлашувини идрок этиш учун синалувчининг боши ҳаракат қилиши зарурдир.
Шундай қилиб, товушнинг жонлашуви механизми фақат эшитиш сигналларини эмас, балки бошқа анализатор тизимларининг маълумотларини ҳам ҳисобга олади.