“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР”
93
faqat standart mazmunga ega jismoniy yoki ixtisoslikka oid mashqlarga ustunlik berish yosh sportchilar
qiziqishini so’ndirishi mumkin va ularning harakat imkoniyatlarini ochib berishga ojizlik qilishi aniqlangan.
Bundan tashqari har bir sport turida har bir jismoniy sifatning o’ziga xos ustivorligi kuzatiladi.
Zamonaviy voleybolda qizlar samarali o’yin ko’rsatishi va yuqori natijalarga
erishishi faqat yaxshi
rivojlangan jismoniy sifatlar evaziga amalga oshirilishi mumkin. Bu borada ayniqsa chidamkorlik sifati,
jumladan o’yin chidamkorligi muhim ahamiyatga ega. Olimlarning fikriga ko’ra voleybolchi qizlar uchun
jismoniy sifatlar ichida eng e’tiborlisi sakrash chidamkorligidir. Ammo, qanday maxsus chidamkorlik
bo’lmasin faqat umumiy chidamkorlik negizida shakllanishi mumkin. Shuning uchun umumiy chidamkorlikni
tezkorlik sifati bilan birga rivojlantirish muammolariga oid ilmiy ma’lumotlarni
tahlil qilish maqsadga
muvofiqdir.
Sport tayyorgarligini shakllantirish samaradorligi to’g’ridan-to’g’ri barcha jismoniy sifatlarning bir-
biriga bog’liq holda, rivojlanishiga bog’liqdir. Bu masalada muhim shartlardan biri jismoniy sifatlarning
rivojlanish darajasi maqsadga muvofiq test mashqlari yordamida baholab borilishi lozim, maktabda qizlarning
daslabki tayyorgarlik o’tkaziladigan o’quv mashg’ulotlarining asosiy yo’nalishi ularning unversallik prinspi
asosida tashkil qilishdan iboratdir. Bu mashg’ulotlarda quyidagi vazifalar hal etilishi lozim.
-
sportchi salomatligini mustahkamlash;
- qizlarni jismoniy jihatdan to’g’ri taraqqiy ettirish (vazn, tana va tana qismlarining o’lchamlari,
o’pkaning tiriklik sig’imi, ko’rish va eshitish o’tkirligi);
- hayotiy zarur harakat malakalarini (yurish,
yugurish, sakrash, to’xtash, tortilish) shakllantirish;
- jismoniy sifatlarni rivojlantirish;
- maxsus jismoniy sifatlarni o’stirish (sakrovchanlik, maxsus tezkorlik va kuch, maxsus chidamkorlik);
- voleybolda qizlar harakatlanish holatlari, (to’pni uzatish, qabul qilish, zarba berish va tusiq qo’yish)
malakalariga o’rgatish.
Maktabda qizlarning dastlabki tayyorgarlik guruhlarida o’tkaziladigan har bir mashg’ulotning
davom
etish muddati 2 akademik soatdan oshmasligi lozim. Bunda sportchi qizlarning yoshi va jisvoniy
rivojlanganligiga qarab, mashg’ulot davomiyligi olib boriladi.
Texnik tayyorgarlikni shakllantiruvchi mashqlar esa asosan ixtisoslashrtirilgan mashqlardan iborat.
Fikrimizcha, texnik malakalarni shakllantirishda voleybolga mos keladigan harakatli o’yinlardan foydalanish
samarali natija beradi. Ayniqsa, shu harakatli o’yinlarni o’yin malakalari xususiyatiga moslashtirib qo’llash
texnik tayyorgarlik ko’rsatkichlarini yanada tezkor shakllantirishga olib keladi.
Maktabda jismoniy tarbiya jarayonida harakat faoliyatlarining bir shakldan ikkinchi shakliga o’tishi
aytarli darajada qiyin bo’lib, birinchi navbatda, ma'lumot, bilim bеrish vazifalarini hal qilish uchun tabiiyki,
mashqni yangilamay turib, hayot uchun katta ahamityali zaruriy harakat malakalari va ko’nikmalarini egallash
qiyin. Bu kеyinchalik takomillashtirishning shartiga ham aylanishi mumkin, chunki mashq qancha yangilansa,
harakat malakasi va bajara bilish zaxirasi shuncha boyiydi, shu sababli yangi harakat
faoliyatlari shaklini
o’zlashtirish, egallash, avvaldan egallangan malaka va ko’nikmalarni takomillashtirish osonlashadi. Undan
ham ahamiyatlisi, turli xil harakat koordinatsiyalarini o’zlashtirish jarayonida, sodir bo’ladigan qiyinchiliklarni
yеngishda, harakat faoliyatini o’z-o’zidan koordinatsiyalash qobiliyati rivojlanadi
va takomillashtirishning
qo`shimcha qirralari ochiladi.
Harakat faolityalari shaklini qiyinlashtirish bilan bir qatorda jismoniy tarbiya jarayonida jismoniy
yukning barcha komponеntlari oshib borishi kеrak. Bu quyidagi jismoniy sifatlar-kuch, tеzkorlik, chidamlilikni
rivojlantirish qonuniyatlari asosida hal qilinadi.
Ahamiyatli holatlardan biri shundaki, jismoniy mashqlar ta'siridan organizmda sodir bo`layotgan ijobiy
o`zgarishlar darajasi (ma'lum darajadagi fiziologik chеgarada) yuklamalarning
hajmi va intеnsivligiga
proportsionaldir. Agarda lozim bo`lgan barcha sharoitlarga rioya qilinsa, shu qatorda yuklama mе'yoridan,
yangi toliqish chеgarasi boshlanadigan joydan oshmasa - yuklama qancha yuqori bo`lsa, adaptatsiya davri
yuklama uchun shunchalik ahamiyatli va puxta bo`ladi; yuklama qanchalik intеnsiv bo`lsa, tiklanish va
“yuqori tiklanish” jarayoni shunchalik baquvvat bo`ladi. Bu mushaklar enеrgiyasi
rеsurslarinig tiklanishi
misolida tajribada isbotlangan.
Organizmning javobi bir turdagi yuklamalarga o`zgarmas bo`lib qo lavеrmaydi. Shu yuklamaga
moslashgan sari u kеltirib chiqargan organizmdagi biologik o`zgarishlar qarib boradi, tashqi ish birligiga
sarflangan
enеrgiya kamayadi, o`pka vеntilyatsiyasi, yurakning minutli urish chastotasi va qon bosimi
kamayadi: qon tarkibidagi bioximik va miorfologik o`zgarishlar sеzilmas darajaga borib qoladi.
Fiziologik nuqtai nazaridan “funktsiyani tеjamlashtirish” sodir bo`ladi. Organizm funktsional
imkoniyatining o`zgarmas ishlariga moslashishining ortishi natijasida shu ishni bajarishda enеrgiya sarflashni
tejash, qisman oz zo`riqish bilan bajarishga olib kеladi. Yuklamalarga biologik moslanishning ma'nosi
anashulardan iboratdir. Bu jismoniy tarbiya jarayonining yеtakchi qonuniyatlaridan biridir.
