Reja: Mеxanikada caqlanish qonunlari. Enеrgiya va uning turlari

3 - ma’ruza. MЕXANIKADA SAQLANISH QONUNLARI

Reja:

1. Mеxanikada caqlanish qonunlari.
2. Enеrgiya va uning turlari.
3. Enеrgiyaning saqlanish va aylanish qonuni.


Mavzular mazmuni: Mеxanikada caqlanish qonunlari. Mеxanikada saqlanadigan kattaliklar. Impuls. Impulsning saqlanish qonuni. Massa (inеrtsiya) markazi va uning saqlanish qonuni. Ilgarilama harakatda bajarilgan ish va kinеtik enеrgiya. Quvvat. Potеntsial enеrgiya. Gravitatsion maydonda joylashgan jismning potеntsial enеrgiyasi. Potеntsial enеrgiya bilan kuch orasidagi bog’lanish. Enеrgiyaning saqlanish va aylanish qonuni. Mеxanik enеrgiya va uning saqlanish qonuni.
Tayanch iboralar: Impuls, saqlanish qonunlari, potеntsial enеrgiya, quvvat, Massa (inеrtsiya), bajarilgan ish, enеrgiya.

Agar jismga qo‘yilgan kuchlar ma’lum bo‘lsa, Nyuton qonunlari mexanika masalalarini yechishga imkon beradi. Lekin ko‘p hollarda bu kuchlar noma’lum bo‘lgani uchun Nyuton qonunlarini bevosita qo‘llab bo‘lmaydi. M: ikkita jism to‘qnashishida yuzaga keladigan deformatsiyalanish juda murakkab bo‘lib, elastiklik kuchlarni hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Kuchlarning ta’sir etish vaqti ham juda qisqa bo‘ladi. Natijada kuzatilayotgan jarayonlarda namoyon bo‘layotgan kuchlarning qiymatlarini aniqlash ancha mushkul. Bu kabi hollarda masalani yechish uchun Nyuton qonunlaridan kelib chiqadigan natijalardan, xususan, yangi fizik kattaliklar – impuls va energiya kattaliklaridan foydalaniladi. Ma’lum bir sharoitlarda bu kattaliklar ko‘rilayotgan jarayon davomida o‘zgarmasligi, ya’ni saqlanishi ko‘plab hodisalarni tahlil qilishda qulaylik tug‘diradi. Shuning uchun impuls va energiyaning saqlanish xossalaridan foydalanish murakkab masalalarning nisbatan sodda ko‘rinishga keltirilishiga yordam beradi.

Impuls va energiyaning saqlanish qonunlari fizikaning barcha bo‘limlariga tegishli bo‘lib, tabiatning eng muhim qonunlaridir.
I MPULS. Kuch impuls. Jismlarning o‘zaro ta’siri natijasi faqat kuchning miqdorigagina emas, balki uning ta’sir vaqti davomiyligiga ham bog‘liq. Shuning uchun kuch impulsi degan kattalik kiritilgan. Impuls lotincha impulsus so‘zidan olingan bo‘lib, degan ma’noni bildiradi.