Бухгалтерия ҳисоби фани бўйича маъруза матни 3-мавзу

3. Бухгалтерия ҳисоби – хўжалик фаолияти тўғрисида жорий ва умумий маълумотлар олиш учун, хўжалик фаолиятини узлуксиз, ўзаро алоқада кузатиш, назорат қилиш, содир бўлган воқеа ва ҳодисаларни ҳисоб регистрларида қайд қилиш, уларга ишлов бериш ва молиявий ҳисобот кўринишида истеъмолчиларга тақдим қилиш тизимидан иборатдир. Бухгалтерия ҳисобида ҳамма ўлчовлари қўлланилади ва бу ўлчовлардаги маълумотлар пул ўлчовига ўтказилади. Бухгалтерия ҳисобида ҳамма хўжалик операциялари ҳужжатларда расмийлаштирилади.
Бухгалтерия хисобида хам оператив ва статистика хисоби каби барча улчов бирликлари - натура, мехнат ва пул улчов бирликларини куллайди. Бухгалтерия ҳисобининг умумлаштирувчи кўрсаткичларни олиш мақсадида бухгалтерия ҳисобининг барча объектлари, гарчи улар натура ва мехнат улчов бирликларида акс эттирилган бўлса ҳам пул ўлчов бирликларига ўтказилади. Шунинг учун гоҳида бухгалтерия ҳисобини пул ҳисоби ҳам деб айтишади.
1.4. Бухгалтерия ҳисоби принциплари ва функциялари
Бухгалтерия ҳисоби - иктисодий фанлардан бири булиб, унинг назарияси бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш техникаси, предмети ва усулини ўргатади. Бу фан халқ хўжалиги тармоқларида бухгалтерия ҳисобини юритиш усулларини ўрганиб, умумлаштириб, унинг илғор усулларини жорий этиш билан шугулланади. Шу билан бирга бу фан бошка мамлакатлар бухгалтерия ҳисобини юритиш усулларининг илғор шаклларини халқ хўжалиги тармоқларига жорий этиш йулларини ишлаб чикади ва амалиётга жорий этишга тавсия этади.
Кишилик жамиятининг ҳамма босқичларида ҳам халқ хўжалигидаги ҳисоб турларига талаб мавжуд бўлган. Чунки халқ хўжалик ҳисоби инсоният учун зарур бўлган истеъмол буюмлари, кийим-кечак, озиқ-овқат ва бошқаларни ишлаб чиқариш, тақсимлашни ҳисобга олиш демакдир. ҳар бир жамиятнинг ҳам асосий мақсади зарурий буюмларни ишлаб чиқариш, айирбошлаш, тақсимлашдан иборат. Бу мақсадни амалга ошириш учун кишилар ижтимоий ҳаётида содир бўлаётган воқеа ва ҳодисаларни кузатиш, жамиятда мавжуд бўлган меҳнат буюмлари, меҳнат қуролларини, ҳамда меҳнат жараёнларини ҳисобга олиб бориш зарур бўлади. Худди шу вазифани эса халқ хўжалик ҳисоби бажаради.
Товар айирбошлаш даврида халқ хўжалик ҳисоби аҳамияти кўпайди, чунки товар айирбошлаш учун умумий эквивалент талаб этилади. Умумий эквивалентга эса фақат ҳисоб-китобни таҳлил этиш, тўғри юргизиш орқалигина эга бўлиш мумкин, яъни алмаштириладиган товарни ишлаб чиқаришга сарфланган ижтимоий зарурий меҳнат миқдорини аниқлаш керак бўлади. Ишлаб чиқариш кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш жараёнини ўсиши натижасида хўжалик фаолиятига раҳбарлик қилиш мураккаблашган ва 3 моддий ишлаб чиқариш асосида вужудга келган халқ хўжалик ҳисоби аҳамияти ошган, жамият ҳамма соҳаларида мулкларни ҳисобга олиш борасидаги, иқтисодий фаолиятини бошқаришдаги роли ошиб борган. Иқтисодий фаолиятини бошқариш халқ хўжалик ҳисоби орқали олинган маълумотлар асосида олиб борилади ва тегишли қарор ва қонун ҳамда қоидалар қабул қилиниб, шулар асосида бутун халқ хўжалиги фаолияти бошқарилади.
Хўжалик ҳисоби асосан қўйидаги функицияларни бажаради:
- халқ хўжалик ҳисобитармоқлари корхона, ташкилот ва муассасаларда содир бўлаётган хўжалик жараёнларини кузатиб бориш;
- кузатиш орқали олинган маълумотларни миқдорий кўрсатмаларда ифодалаш;
- корхона, ташкилот, муассаса хўжалик фаолиятларини кузатиш натижаларини маҳсус ҳужжатларда қайд этиш;
- маҳсус акс ҳужжатларда акс эттирилган маълумотларни умумлаштириш ва гуруҳлаштириш, хўжалик жараёнлари устидан назорат ўрнатиш ва уларга таъсир этиш.
Хўжалик ҳисобини юқоридаги функциялари айрим корхона, муассаса ва ташкилот ва умуман бутун халқ хўжалигининг иқтисодий жиҳатдан асосланган жорий ва келгусидаги режа кўрсаткичларини тузишда, улар бажарилишини устидан назорат олиб боришда муҳим аҳамиятга касб этади.