Bugungi kunda kо‘plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi о‘rin

Texnologik jarayon tavsifi 
Yurtimizdada ammiakli selitra asosidagi bir necha xil murakkab о‘g‘itlar ham 
ishlab chiqariladi. Ulardan biri oxak-ammiakli selitra hisoblanadi. Bu о‘g‘it 
tarkibidagi NN
4
NOz va SaSOz ning og‘irlik nisbati 80:20 dan 53:47 gacha kattalikni 
tashkil etadi. Portlash xavfi bо‘lmasligi uchun odatda 60% NN
4
NOz va 40% SaSO
3
aralashmasi (N = 26-28%) ni ishlatish ma’qul xisoblanadi. Bunday о‘g‘itlar nordon 
(kislotali) muxitli tuproqlarda keng ishlatiladi. Bundan tashqari ammoniy sulfat-
nitratli (NH
4
)
2
SO
4
·NN
4
NO
3
о‘g‘itlar hamda NN
4
NO
3
va KS1 larning birgalikdagi 
suyuqlanmasidan kaliy-ammoniyli selitra olinadi. Bunday о‘g‘itlar juda oz 
miqdorda ishlab chiqariladi. 
Donadorlangan ammiakli selitra ishlab chiqarishning asosiy jarayonlari 
quyidagicha amalga oshiriladi: Aralashtirgich о‘rnatilgan idish 1 ga kondensator 4 
dan chiqadigan bug‘ bilan ta’minlanadigan isitgich 3 orqali 55-60% li nitrat kislota 
tushadi. 
Shu idishga eritish uchun (elak 16 da hosil bо‘ladigan va tegirmon 18 orqali 
о‘tadigan) nostandart mahsulot hamda siklondan mahsulotning mayda fraksiyasi 
ham uzatiladi.
Unga yana maxsus qurilmada (sxemada kо‘rsatilmagan) magnezitni 57% li 
nitrat kislota eritmasida eritilishidan va filtrlanishidan hosil qilingan magniy nitrat 
eritmasi ham tushadi.
Hosil qilingan eritmaga magniy nitratning filtrlash jarayonini yengillashtirish 
uchun nitrat kislotada erimaydigan material — yordamchi qо‘shimcha kо‘shiladi. 
Tarkibida magniy nitrat va ammoniy nitrat qо‘shimchalari tutgan nitrat kislota 
eritmasi idish 1 dan neytrallagich 7 ga uzatiladi, u yerda uni suyuq ammiak 
bug‘latgichi 6 dan isitgich 5 orqali 80°C haroratgacha qizdirilgan gaz xolatdagi 
ammiak bilan pH =3-4 gacha neytrallanadi. Bug‘latgich va isitgichni neytrallagich 
7 dan chiqadigan о‘ta qizigan bug‘ bilan qizdiriladi. 
Neytrallagichda hosil bо‘ladigan 87-89% konsentratsiyali ammoniy nitrat 
eritmasi kо‘shimcha neytrallagich 8 ga beriladi, u yerda gaz xolatdagi ammiak bilan 

---

rN-6 gacha qо‘shimcha neytrallanadi. Ikki bosqichli neytrallash о‘ta qizigan bug‘ 
bilan ammiak yо‘qotilishini kamaytiradi. 
Neytrallanish jarayonida eritma haroratining keskin ortib ketishi xavfli 
xisoblanadi, chunki bunda ammoniy nitratning fontanli parchalanishi yuzaga kelishi 
mumkin.
Shuning uchun texnologik sxemada sovutilgan bug‘ kondensata uchun bak 9 
dan kerak bо‘lganda eritma haroratini tezlik bilan pasaytirish uchun neytrallagich 7 
ga yoki qо‘shimcha neytrallagich 8 ga sovuk kondensat berilishi nazarda tutilgan. 
rasm. 1S1 firmasi usuli bо‘yicha donadorlangai nmMPakli selitra ishlab 
chiqarish sxemasi 89% li ammoniy nitrat eritmasi yuqori jarayonida ammoniy 
nitratning qisman 10 ga uzatiladi.
Bug‘latish qismidagi bug‘latgich jixozi donadorlash minorasi 14 ning 
parchalanishi hisobiga suyuqlanmaning pH qiymati ozgina pasayadi. Shuning uchun 
bak 11ga oqib tushgan suyuqlanmaning pH qiymatini belgilangan darajaga 
yetkazish 5 uchun ammiak beriladi.
Bu idishdan esa suyuqlanma minoraning tomchilatuvchi qurilmasi 13 ga 
keladi va unda ammoniy nitrat suyuqlanmasi donadorlanadi.
1.2.1 –rasm. Ammiakli selitra ishlab chiqarishning ICI firmasi usuli. 
1-qattiq komponentlarni quritish idishi; 2-filtr; 3,5-isitgichlar; 4- kondensator; 
6-suyuq ammiak bug‘latgich; 7-neytrallagich; 8-qо‘shimcha neytrallagich; 9-bak; 

---

10-bug‘latish jixozi; 11-neytrallagich
bak; 12- distilyatorlar; 13-qurilma 
tomchilatgich; 14-donadorlash minorasi; 15-elevator; 16-elak; 17- siklon; 18-
tegirmon; 19-sovitgich yaxlatgich. 
Alyuminiyli folga (yupqa metall plastinka) bilan futirovkalangan. 
Tomchilarning tushish balandligi 173 m. Xavo oqimi minora ostidan kirib, undan 
ventilyatorlar 12 orqali chiqib ketadi. Minorada donadorlangan mahsulot elevator 
15 orqali elak 16 ga uzatiladi, u yerda tayyor mahsulot fraksiyasi ajratiladi. 
Nostandart (3 mm dan yirik va 1 mm dan mayda) fraksiya tegirmon 18 da 
maydalanadi, siklon 17 da tutib qolingan chang bilan aralashtiriladi va idish 1 ga 
qaytariladi. Tayyor mahsulot fraksiyasi sovutgich jidozi 19 da 40°C haroratgacha 
sovutiladi va polietilen qoplarga joylanadi. 
Tayyor mahsulot tarkibida 34,5% N va 0,5% N
2
O bо‘ladi. Standart (1-3 mm 
о‘lchamli) fraksiya unumi 95,0% ni tashkil etadi. 
Polietilen qoplarga joylangan selitra 40 qopgacha balandlikda taxlab 
qо‘yilganda ham 12 oygacha yopishib qolmaydi. 
1 t tayyor mahsulot olish uchun : 210-212 kg ammiak; 11,2 kg magnezit; 790-
800 kg nitrat kislota (100% hisobida); 300 kg bug‘ (1,3 MBa); 11,5 kVt*s 
elektroenergiya sarf bо‘ladi. 

---