Budjet hisobi va g’aznachilik” fakulteti

Kapital qo’yilmalar auditini o’tkazishning ketma-ketligi

Audit rejasining umumiy ishi kapital qo'yilmalar bilan amalga oshiriladigan xo'jalik operatsiyalarining guruhlari, kichik guruhlari va turlari bo'yicha taqsimlanadi. Kapital qo'yilmalar auditining ajratilgan ishlari ro'yxati quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak:

1. Kapital qo'yilmalarning tarkibi auditi.
2. Kapital qo'yilmalarning paydo bo'lishining auditi, shu jumladan:
2.1. Ustav kapitaliga hissa sifatida olingan kapital qo'yilmalar.
2.2. Iqtisodiy yo'l bilan amalga oshirilgan kapital qo'yilmalar.
2.3. Shartnoma bo'yicha amalga oshirilgan kapital qo'yilmalar.
2.4. Xayriya shartnomasi bo'yicha kapital qo'yilmalarning tushumlari.
2.5. Kapital qo'yilmalar ilmiy-tadqiqot ishlari shaklida.
3. Kapital qo'yilmalarni tasarruf etish auditi, shu jumladan:
3.1. Kapital qo'yilmalarni sotish bo'yicha operatsiyalar.
3.2. Boshqa tashkilotlarning ustav kapitaliga badallar sifatida kapital qo'yilmalarni amalga oshirish bo'yicha operatsiyalar.
3.3. Ayirboshlash va hadya shartnomalari bo'yicha kapital qo'yilmalarni o'tkazish bo'yicha operatsiyalar.
3.4. Lizing shartnomasi bo'yicha kapital qo'yilmalarni o'tkazish bo'yicha operatsiyalar.
4. Kapital qo'yilmalar bilan boshqa operatsiyalar auditi, shu jumladan:
4.1. R&D hisobdan chiqarish.
5. Audit natijalarini ro'yxatdan o'tkazish.
Kapital qo'yilmalar auditi dasturi.
Auditorlik dalillarini to'plash uchun foydalaniladigan kapital qo'yilmalar auditining asosiy usullari va tartiblari 4-jadvalda keltirilgan.
Auditorlik dasturining har bir bo'limi bo'yicha auditorning xulosalari auditorlik xulosasini tayyorlash uchun haqiqiy material hisoblanadi.
4-jadval
Kapital qo'yish ob'ektlarini tekshirish tartiblari⁴

Audit ishi		Audit uslublari va usullari	Hisobotning ishonchlilik mezoni	Tadbirkorlik sub'ekti hujjatlari
Nomi	Jarayon kodi
Kapital qo’yilmalar auditi tarkibi	1.1	Mulkni kapital qo'yilma sifatida tasniflashning asosliligini me'yoriy tekshirish	To'liqlik, mavjudlik, oshkor qilish	Buxgalteriya siyosati, moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlari, buyruqlar, inventar hujjatlari, registr va hisob tahlillari
	1.2	Tahliliy protseduralar: kapital qo'yilmalarning tuzilishi va dinamikasini tahlil qilish
	1.3	Analitik va sintetik buxgalteriya va moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlari balanslarining muvofiqligini kuzatish
	1.4	Kapital qo'yilmalarni inventarizatsiya qilish va aks ettirishni me'yoriy tekshirish
	1.5	Kapital qo'yilmalarni joylashuvi bo'yicha tekshirish
Kapital qo’yilmalar yuzaga kelishi auditi	2.1	Huquqni tasdiqlovchi hujjatlarni (shartnomalarni) sintaktik va huquqiy tekshirish	To'liqlik, huquq va majburiyatlar, baholash, oshkor qilish	Shartnomalar, ta'sis shartnomasi, ta'sis shartnomasi, ta'sischilar yig'ilishi bayonnomalari, schyot-fakturalar, qurilish smetalari, ilmiy-tadqiqot ishlarini aks ettirish va nomoddiy aktivlarni (IA) yaratish bilan bog'liq buxgalteriya hisobi, schyot-fakturalar, qabul qilish dalolatnomalari, ekspertiza to'g'risidagi ma'lumotlar.
	2.2	Kapital qo'yilmalarning boshlang'ich qiymatini shakllantirishning to'g'riligini me'yoriy tekshirish
	2.3	Kapital qo'yilmalar qiymatini shakllantirishning to'g'riligini arifmetik tekshirish
	2.4	Kiruvchi kapital qo'yilmalar uchun birlamchi hujjatlar mavjudligini me'yoriy tekshirish va ularni to'ldirishning to'g'riligini sintaktik tekshirish
	2.5	Buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida kapital qo'yilmalarni olish bo'yicha operatsiyalarning to'g'ri aks ettirilishini me'yoriy tekshirish.		Ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari, ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari uchun huquqiy himoya mavjudligini tasdiqlovchi hujjatlar, 08 hisobvarag'ining analitik kartasi va 08 hisobvarag'i registexnologik ishlarlari
	2.6	Qabul qilingan kapital qo'yilmalarning registexnologik ishlarlarini me'yoriy tekshirish
	2.7	Kiruvchi kapital qo'yilmalarning birlamchi hujjatlarda va kapital qo'yilmalarni hisobga olish registexnologik ishlarlarida aks ettirilishini hisoblagich va arifmetik tekshirish (kuzatish).
Utilizatsiya qilingan kapital qo’yilmalar auditi	3.1	Huquqni tasdiqlovchi hujjatlarni (shartnomalarni) sintaktik va huquqiy tekshirish	To'liqlik, huquq va majburiyatlar, baholash, oshkor qilish	Shartnomalar, ta'sischilar yig'ilishlari bayonnomalari, mustaqil baholovchining hisoboti, qabul qilish dalolatnomalari, schyot-fakturalar, 08 schyotning analitik kartasi va 08 schyot bo'yicha registexnologik ishlarlar.
	3.2	Kapital qo'yilmalarni xarajatlarga hisobdan chiqarishda ularning qiymatini shakllantirishning to'g'riligini me'yoriy tekshirish.
	3.3	Kapital qo'yilmalarni tasarruf etish bo'yicha birlamchi hujjatlar mavjudligini me'yoriy tekshirish
	3.4	Kapital qo'yilmalarni tasarruf etish uchun dastlabki hujjatlarni to'ldirishning to'g'riligini sintaktik tekshirish
	3.5	Kapital qo'yilmalarni sotish bo'yicha bitimning buxgalteriya hisoblarida aks ettirilishi to'g'riligini me'yoriy tekshirish
	3.6	Kapital qo'yilmalarni tasarruf etish uchun registexnologik ishlarlarni me'yoriy tekshirish
	3.7	Birlamchi hujjatlar va buxgalteriya registexnologik ishlarlarida nafaqaga chiqarilgan kapital qo'yilmalarning to'g'ri aks ettirilishini hisoblagich va arifmetik tekshirish (kuzatish).
Kapital qo'yilmalar bilan boshqa operatsiyalar auditi	4.1	AR-GE nuqtai nazaridan hisob siyosatining to'liqligini me'yoriy tekshirish	To'liqlik, baholash, oshkor qilish	Korxonaning buxgalteriya siyosati (Ilmiy-tadqiqot bo'limi), buxgalteriya registexnologik ishlarlari va 08.9 hisobvarag'i bo'yicha analitik karta, ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini hisobdan chiqarish to'g'risidagi buxgalteriya hisobi.
	4.2	Buxgalteriya siyosatida ilmiy-tadqiqot ishlarini keyingi hisobga olishda korxona tanlagan yondashuvni korxonada amalda qo'llaniladigan yondashuv bilan muvofiqlashtirish.
	4.3	Buxgalteriya hisoblarida ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarni hisobdan chiqarish operatsiyalarini hisobga olishning to'g'riligini me'yoriy tekshirish
	4.4	Ilmiy-tadqiqot ishlarini hisobdan chiqarish bilan bog'liq birlamchi hujjatlarni to'ldirishning to'g'riligini me'yoriy tekshirish
	4.5	Hisob siyosatida belgilangan ilmiy-tadqiqot ishlarini hisobdan chiqarish muddatini real muddat bilan solishtirish
	4.6	Ilmiy-tadqiqot ishlarini hisobdan chiqarish to'g'risidagi ma'lumotlarni birlamchi hujjatlardan buxgalteriya registexnologik ishlarlariga o'tkazishning to'g'riligini kuzatish
Roʻyxatdan oʻtish natijalar	5.1	Aniqlangan xatolarning moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlarini buzishga ta'sirini baholash	Barcha amal qilish mezonlari	Moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlari (buxgalteriya balansi, o'z kapitalidagi o'zgarishlar to'g'risidagi hisobot, hisobotga ilovaning moliyaviy natijalari to'g'risidagi hisobot, buxgalteriya siyosati to'g'risidagi ma'lumotlar), 08.1-08.9 schyotlar bo'yicha registexnologik ishlarlar va analitik kartochkalar.

Kapital qo'yilmalar rejasining bajarilishi qurilish-montaj ishlarini moliyalashtirish hajmi va o'z vaqtida bajarilishi, asbob-uskunalar bilan ta'minlanganligi va audit davomida tekshirilgan boshqa bir qator omillarga bog'liq. Ob'ektlarni (bosqichlarini) qurish bo'yicha ishlarning bajarilmasligi yoki asbob-uskunalarning yetishmasligi, boshqa holatlar ham kapital qo'yilmalar rejasini bajarmaslikka olib keladi.

Kapital qo'yilmalar rejasining bajarilishini tekshirish. Avvalo, kapital qo'yilmalar hajmi to'g'risidagi dastlabki ma'lumotlarning ishonchliligini tekshirish kerak. O'z navbatida, bu reja aniq kapital qo'yilmalar normalariga mos keladi. Shuningdek, u moliyalashtirish rejasi, asbob-uskunalarni yetkazib berish jadvali va pudratchining imkoniyatlari bilan mutanosibdir. Ob'ektlar uchun kapital qo'yilmalarning rejalashtirilgan hajmi smeta limitining qoldig'idan oshmaydi. Shu bilan birga, rejada qurilish muddati bo'yicha me'yorlarning individual buzilishiga yo'l qo'yilmaydi. Rejaning asosiy kamchiligi - ishga tushirish ob'ektlari uchun ajratilgan kapital qo'yilmalarning yo'qligi va yangi ob'ektlarning rejaga kiritilishi bo’lishi mumkin. Kelgusida kapital qo'yilmalar rejasining bajarilishi tekshiriladi.
Kapital qo'yilmalarni inventarizatsiya qilishning to'g'riligini tekshirish va uning natijalarini hisobga olishda aks ettirish. Kapital qo'yilmalarni inventarizatsiya qilish eng muhim nazorat tartibi hisoblanadi. Auditor inventarizatsiya vaqtida, uning natijalarini soxtalashtirishni istisno qiluvchi zarur qoidalarga rioya qilgan holda o'tkazilishiga ishonch hosil qilishi kerak. Kapital qo’yilmalar auditorning fikrini shakllantirishga sezilarli ta’sir ko’rsatishini hisobga olsak, uning kapital qo’yilmalarni inventarizatsiya qilishda ishtirok etishi auditning ishonchliligini ancha oshiradi. Ko'p hollarda inventarizatsiya paytida auditorning yo'qligi auditorning kapital qo'yilmalarning haqiqiy mavjudligini tekshira olmaganligi sababli auditorlik xulosasiga izoh qo'yish uchun asos bo'ladi. Auditor kapital qo'yilmalar bo'yicha haqiqiy xarajatlar kapital qo'yilmalar tarkibini tartibga soluvchi amaldagi me'yoriy hujjatlarga, savdo tashkilotining hisob siyosatiga va birlamchi hujjatlarga muvofiqligini tekshirishi kerak.
Kapital qo'yilmalar auditi natijalarini umumlashtirish. Kapital qo'yilmalar auditini yakunlab, auditor ularning moliyaviy hisobotlarda to'g'ri aks ettirilganligiga va ular to'g'risidagi barcha muhim ma'lumotlarning oshkor etilishiga ishonch hosil qilishi kerak. Bunday ma'lumotlarga quyidagilar kiradi:

• 
  kapital qo'yilmalarni baholashga nisbatan tashkilotning hisob siyosati;
  
• 
  hisobot davri boshi va oxiridagi kapital qo‘yilmalar qiymati;
  
• 
  konservatsiya va rekonstruksiya qilinayotgan kapital qo‘yilmalar qiymati;
  
• 
  tashkilotning moliyaviy hisoboti uchun muhim bo'lgan kapital qo'yilmalar to'g'risidagi boshqa ma'lumotlar va amaldagi me'yoriy hujjatlarga muvofiq hisobotlarda oshkor etilishi kerak bo'lgan ma'lumotlar.
  

Auditor moliyaviy hisobotdagi muhim ma'lumotlarning oshkor etilishining to'g'riligi va to'liqligini ularni o'rganish, tahlil qilish va moliyaviy hisobotda ochilgan ma'lumotlarni auditorlik protseduralari natijasida olingan dalillar bilan taqqoslash orqali tekshiradi. Agar auditorning fikriga ko'ra, kapital qo'yilmalar miqdori moliyaviy hisobot uchun muhim bo'lsa, u ushbu investitsiyalarni baholash va ular to'g'risidagi ma'lumotlarni oshkor qilish bo'yicha yetarlicha tegishli auditorlik dalillarini olishi kerak.
Audit oldindan tuzilgan ish dasturi asosida tuzilishi kerak. Quyida kapital qo'yilmalar auditi bo'yicha ish dasturining qisqartirilgan shakli keltirilgan. Kapital qo'yilmalar auditi bo'yicha ish dasturi (qisqartirilgan shaklda) quyidagicha keltiriladi va shu ketma ketlikda amalga oshiriladi:
1. Kapital qo'yilmalarni aks ettiruvchi balans schyotlari balansini (har oyning birinchi kunidagi balans ma'lumotlari) shaxsiy hisobvaraqlar ma'lumotlari bilan tekshirish ;
2. Kapital qo'yilmalar bo'yicha amalga oshirish bilan bog'liq xarajatlarni hisobga olishning to'g'riligini tekshirish ;
3. Kapital qo'yilmalarga xarajatlarning to'g'riligini tekshirish ;
4. Qurilish ob'ektlarining loyiha-smeta hujjatlari mavjudligini, pudratchilar bilan tuzilgan shartnomalar mavjudligini tekshirish;
5. Kapital qo‘yilmalar rejasining mavjudligi va unga amalda amalga oshirilgan kapital qo‘yilmalarning muvofiqligini tekshirish ;
6. Foydalanishga topshirilgan ob’ektlarni foydalanishga topshirish o‘z vaqtida bajarilishini tekshirish;
7. To‘langan ishlarning haqiqiy bajarilgan ish hajmiga muvofiqligini tekshirish;
8. Kapital qo’yilmalarni moliyalashtirish manbalarining mavjudligini tekshirish;
9. Kapital qo’yilmalar manbalaridan foydalanishning buxgalteriya hisobida to’g’ri aks ettirilganligini tekshirish;
10 Bankning hisob siyosatiga muvofiq kapital qo’yilmalar manbalaridan foydalanish tartibiga rioya etilishini tekshirish.
XULOSA

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, kapital qo’yilmalar auditi korxonalarning samaradorligini belgilovchi asosiy ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Kapital qo’yilmalar auditining maqsadi moliyaviy hisobotdagi kapital qo’yilmalar ko’rsatkichlarining ishonchliligini va amalga oshirilgan operatsiyalarning qonuniyligini aniqlashdan iborat.

Kapital qo’yilmalar kapital shakllantiruvchi investitsiyalarning ajralmas qismidir va korxonaning mavjudligi uchun zarur shartdir. Ularni tekshiruvdan o’tkazish korxonaning nechog’lik samarali faoliyat olib borayotganini ko’rsatib beradi. Ana shu tekshiruv jarayonini olib borish har bir auditordan aniqlikni, haqqoniylikni va sinchkovlikni talab qiladi. Tekshiruv jarayonidan avval auditor audit o’tkazish rejasini tuzib olsa, u o’z ishini yanada samarali va ishonchli bo’lishini ta’minlab beradi. Kapital qo’yilmalar auditini o’tkazishda auditor kapital qo’yilmalar tarkibiga kiruvchi har bir xarajat va investitsiyalarning manbalarini, hujjatlarini, qonun doirasida amalga oshirilgan ekanligini aniqlashi zarur.
Kapital qo’yilamalr auditi olib borishda korxona ham o’z ma’lumotlarini (buxgalterlik balansini, dalolatnomalarni, aktlarni) ochiq taqdim etishi va auditorga kerak bo’lgan boshqa hujjatlarni olishda yordam berishi auditning yanada ishonchliligini va haqqoniyligini oshiradi.
Kapital qo’yilmalar auditi yakuniga yetganda auditor o’z xulosasini shaffofligini ta’minlagan holda taqdim etishi, undagi ma’lumotlarning haqqoniy ekanligini tasdiqlashi va korxonaning rivojlanishi uchun yana qanday kapital investitsiyalar kiritilishi mumkinligi haqida o’z maslahatlarini berib o’tishi maqsadga muvofiq bo’ladi.