“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Monopoliyaga qarshi qonunchilikning konseptual asoslari
20 asr iqtisodiyotni erkinlashuvi, bozorlarni ochilishi va tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va taqsimlashda ko`pchilik rivojlangan mamlakatlar davlat boshqaruviga emas, balki bozor kuchlariga suyana boshlaganiga guvoh bo`ldi. Raqobat siyosati iqtisodiy erkinlikni rag`batlantirish, ba’zida esa mustaqil xaridorlar va sotuvchilar o`rtasida raqobatni talab qilish yo`li bilan qo`llab-quvvatlaydi. Shu sababli barcha rivojlangan mamlakatlar o`zlarining raqobatga qarshi qonunlarini yanada kuchaytirdilar, shu vaqtni o`zida ba’zi mamlakatlar savdo-sotiqqa to`sqinlik qiluvchi, va keyinchalik boshqa xatti-harakatlar bilan qaytadan vujudga keltirilishi mumkin bo`lgan to`siqlarni barataraf etadigan yangi qonunlarni kiritdilar.
Azaldan, raqobat siyosati avvalambor iqtisodiyoti rivojlangan, ichki raqobat tijoratda muhim omil hisoblangan mamlakatlardagi raqobat jarayonini himoya qilish uchun qo`llanib kelingan. Shundan kelib chiqqan holda, eng jiddiy raqobat siyosati AQSH, Germaniya va yeH kuzatiladi.
Qonunning maqsadi
«Raqobat siyosatining oliy maqsadi – resurslarni yanada samarali taqsimlashga erishish uchun samarali raqobat jarayonini qo`llab-quvvatlash va rag`batlantirishdir»
GFR ”Raqobatni cheklashga qarshi qonun” hajmi katta va mazmunan teran bo`lgani bilan (ushbu qonun oltita bob va 131 moddadan iborat) mazkur qonunning maqsadini oydinlashtirmagan. Raqobatni cheklashni keltirib chiqaruvchi holatlarni ko`p sonli turlari va holatlari juda aniqlik bilan ta’riflanganligi sababli GFR sudlari va Federal kartel organi raqobat siyosati borasida barcha siyosiy va iqtisodiy maqsadlarni chetlab o`tgan holda ushbu qonunga so`zsiz itoat qiladilar. Lekin ma’lum bir holatda raqobatni cheklanishi iqtisodiyot uchun yoki jamiyat uchun foyda keltirishi isbotlab berilsa, u holda Iqtisodiyot Vazirligi ushbu bitim/kelishuvlarga istisno tariqasida ruxsat berishi mumkin va bu qonunda qayd qilingan.
Shunga qaramasdan, qonunda kichik va o`rta biznes sub’ektlarini himoya qilishga alohida e’tibor qaratadi. Buning sababi nemislar kichik va o`rta biznes sub’ektlarini nemis iqtisodiyotining ishonchi poydevori, innovatsiyalar va bandlik uchun qulay deb hisoblaydilar. Shu sababli ushbu sub’ektlarga ma’lum darajalarda kartel bitimlarini tuzishga ruxsat berilgan, masalan, agarda ushbu bitimlar ularni yirik raqobatchilariga nisbatan egallagan pozitsiyalarini kuchaytirishga yordam bersa. Qonun shuningdek monopolistga nisbatan preferentsiyalarni qo`llash orqali ustun mavqeni suiiste’mol qilishni qat’iyyan taqiqlaydi.
GFRning “Raqobatni cheklashga qarshi” qonuni Federal Iqtisodiyot Vazirligiga istisno holatlarda qonunning alohida normalaridan (8 modda) ozod qilishi mumkin. Intellektual mulk va patentlardan foydalanish huquqi ushbu huquqlar qanday taqdim qilingan bo`lsa shu holicha qonun ta’siridan ozod qilinadi (17 modda).
Ba’zi bir monopoliyaga qarshi normalardan ozod qilingan va alohida tartibga solinadigan sohalarga: qishloq xo`jaligi, sug`urtalash, intellektual mulk sohasi, sport kiradi (Qonunning V moddasi).
Telekommunikatsiyalar sohasidagi raqobat “telekommunikatsiyalar to`g`risida qonun”(1996 g.) va ushbu sohada maxsus vakolat berilgan organ tomonidan tartibga solinadi.
Barcha turdagi mulk shakliga ega bo`lgan korxonalarga teng sharoitlarda yondashish Qonunning 130 moddasida qayd qilingan.